klsti543

573

ROZDZIAŁ 18. SPRZĘTY

czone, że i na obszarach Polski oraz co najmniej zachodniej Rusi łóżka były od lat tysięcy w użyciu. Mówiliśmy już, iż na świadectwie Długosza polegać nie można; jego odnośna wzmianka może została spowodowana przez chęć podkreślenia dawnego ubóstwa, czy skromnych wymagań, Polaków. Warto jest natomiast zwrócić w tym związku uwagę na istnienie pradawnej słowiańskiej nazwy dla łóżka: odn. Znają ją Słowianie wschodni i wszyscy południowi, a pierwotnie wyraz ten z całą niemal pewnością określał jakiś pomost lub platformę z żerdzi, czy drągów: pokrewny mu wyraz czeski odrice oznacza żerdkę, na której się wiesza ryby przy wędzeniu; polska odra i białoruski a?or są to platformy na drzewach, chroniące barć od niedźwiedzia lub podtrzymujące ule (ob. § 145); litewskie ardas, ardai (łotew. ardi), które już Miklosich przytoczył w tym związku, mają znaczenie żerdzi, względnie rusztu z żerdzi, na jakim kładzie się zboże w osieci podczas suszenia zapomocą rozpalonego pod rusztem ognia (porówn. § 204).

589. Dawność egzystencji łóżka u Słowian nie byłaby zresztą wcale dziwna. Wszak łóżko, jak o tern już wspomniano, należy do prastarych wytworów kultury. Wprawdzie potrzeba tego sprzętu szczególnie silnie musiała się zaznaczać w gorących wilgotnych podzwrotnikowych krajach. Człowiek bowiem obywa się tam prawie całkiem bez właściwej odzieży i skutkiem tego, póki nie miał łóżek, zmuszony był nagiem ciałem spoczywać na ziemi, zasłanej wprawdzie liśćmi, czy czemś podobnem, wilgotnej jednak i rojącej się od robactwa oraz innych dokuczliwych lub nawet jadowitych stworzeń. Ale i do krajów, posiadających klimat umiarkowany, łóżko dostało się już w czasach bardzo dawnych. Dowodzi tego olbrzymi jego zasiąg, nie ograniczający się bynajmniej do samych tylko krajów podzwrotnikowych. Ogarnia on wielkie obszary w Afryce, Azji, Oceanji i Ameryce. Znane jest łóżko między innemi — a ten szczegół jest tu dla nas szczególnie zajmujący — i w zapadłych kątach centralnego Kaukazu.

Jeśli w krajach słowiańskich (podobnie jak np. w środkowej Azji) widzimy spotykanie się dwu różnych zwyczajów, mianowicie sypiania na gołej ziemi i używania łóżek, to taki stan rzeczy możnaby wyjaśnić, przyjmując jedno z trzech następujących tłumaczeń: 1) sypianie na ziemi może w tych krajach bezpośrednio kontynuować odwieczny zwyczaj prymitywny, zaś łóżko, przybywszy zzewnątrz, nie zdążyło jeszcze bezwzględnie zapanować; 2) używanie łóżka niegdyś całkiem powszechnie tu panowało, ale dzięki nowym nawarstwieniom etnicznym, czy też nowym oddziaływaniom kulturalnym, ludność po-części wróciła do zarzuconego już zupełnie zwyczaju sypiania na ziemi; 3) niegdyś powszechnym nawykiem było sypianie na ziemi, poczem zapoznano się z iółkiem i poczęto zarzucać nawyk dawniejszy, ale skutkiem nowych etnicznych nawarstwień lub kulturalnych od-