klsti557

587

ROZDZIAŁ 18. SPRZĘTY

494. Stojący świeeak rusztowy. Bośnia (R. Meringer, Das deut-sche Haus, r.1906, str. 43, fig. 60).

żna śród nich wyróżnić bardzo wiele odmian; choć coprawda zasadniczych typów jest zaledwie parę. Więc naprzód — świecaki płytkowe. W najprymitywniejszym wypadku składają się one z kamiennej płytki, umocowanej na słupku lub zawieszonej pod pułapem. Bardziej rozwinięte formy mają zamiast kamienia kawałek podziurkowanej lub całej blachy albo też ruszt żelazny (świecaki rusztowe). Wiszące kamienne płytki można było widzieć doniedawiia gdzie niegdzie w Małopolsce, zaś takież płytki, umieszczone na słupkach, przechowały się niemal do ostatnich czasów na południowem Polesiu. Słupkami były tam zwykłe pieńki, które w ciągu dnia leżały pod ławą, zaś wieczorem były ustawiane pionowo w odpowiedniem miejscu izby i nakrywane płaskim kamieniem; na nim to właśnie palono łuczywo. Zupełnie podobnych świecaków używano w Wołkowyskiem na Białorusi; jednak, według Federowskiego, łuczywo palono nie na kamieniu, lecz zatknięte wolnym końcem pod kamień; wspomniane świecaki stanowiły więc już pewne przejście do kleszczowych (ob. niżej). W tych okolicach środkowego Polesia, gdzie o kamienie trudno, płytkowe świecaki były zastępowane jprzez czerepkowe: na pieniek kładziono skorupę z popiołem i na niej palono trzaski. Bogatsi zastępowali skorupę żelaznym rusztem. Także na Wołyniu umieszczano łuczywo na skorupach, ale tam zamiast pieńka używano czasem maleńkiego stołeczka na czterech wysokich nogach. Płytkowemi, czy rusztowemi, świecakami na słupkach posługiwano się dawniej i w rdzennej Polsce. W roku 1671 widział je Werdum w okolicach Zaklikowa w Lubelskiem i tak o nich powiada: „W miejscowościach tych nie znają chłopi po wsiach i mieszczanie w mniejszych miastach świec lub lamp, lecz w większej części domów stoi w izbie pal, na nim znajduje się przytwierdzone u góry płaskie żelazo, które służy za małe ognisko. Na nie kładą suche trzaski ze sośniny, zapalają je i oświecają tym sposobem izbę, lecz zarazem wywołują nieznośny dym“. — Żywe analogje dla tego rodzaju świecaków znajdujemy także na Bałkanach, naprzykład w Bośni i zwłaszcza w Albanji, gdzie przenośne słupki również bywają nakrywane kawałkiem blachy lub żelaza. Na Bałkanach, na Kaukazie etc. takież słupki służą jako podstawki do kaganków. W prostej linji od nich pochodzą stojące świecaki rusztowe, wykonane w całości z żelaza (fig. 494).— Słupki, kryte żelaznym rusztem, lub żelazne stojące świecaki rusztowe, w rodzaju tylko co wspomnianych, przytrafiały się poza Bośnią prawdopodobnie i w innych krajach południowo-słowiańskich a z drugiej strony znane były także na Litwie; w kierunku zachodnim sięgały m. i. do południowo-zachodniej