HMF teoria autorska

186

Rozdział 18: Teoria autorska

18.4. Rozumienie autorstwa

By wrócić do teoretycznego aspektu myśli Sarrisa, przypomnijmy trzy wskazane przez niego kryteria wyróżniające autora: 1) techniczną kompetencję; 2) wyrazistą osobowość; 3) wewnętrzne znaczenie, które rodzi się z napięcia między osobowością a materiałem.

⁹ R. Stam, Film iheory. An in-troduction, Mal-dcn: Blackwell Publisher 2001, s. 92.

Koncepcje Sarrisa wzbudziły polemiczny odzew, ale zarówno on, jak i jego adwersarze dzielili przekonanie, w myśl którego teoria filmu winna kłaść nacisk na wartościowanie dzieł i reżyserów. Robert Stam tak podsumowuje osiągnięcia tego etapu: „Wymuszając uwagę dla samych filmów i dla reżyserii jako stylistycznego znamienia twórcy, «autoryzm» [auteurism] niewątpliwie dał istotny wkład w rozwój teorii i metodologii filmu. Odwrócił uwagę od treści (historia, temat) na rzecz formy (styl, technika), ukazując, że już sam styl ma osobisty, ideologiczny, a nawet metafizyczny wydźwięk”⁹.

Ale bardzo szybko nurt ten znalazł się pod obstrzałem, przechodząc znamienną i nader interesującą ewolucję. Inwazja badań semiotycznych z początkiem lat sześćdziesiątych, która przyniosła nowe kategorie badawcze, siłą rzeczy pociągnęła za sobą kwestionowanie koncepcji uznawanych za romantyczne, w tym pojęcie geniuszu autora jako czynnika sprawczego dzieła. Pojęcie autora nie zostało jednak całkowicie wyeliminowane, lecz wpisane w system łączący z nim pojęcie struktury i funkcjonujące jako auteur-structuralism. W tym rozumieniu autor był kimś w rodzaju organizatora partytury ponadindywidualnych kodów, na przykład mitycznych, ikonograficznych, muzycznych etc. Jak tego później dowodził Michel Foucault, w społeczeństwach zachodnich opowiadania, baśnie ludowe, dzieła epickie i tragedie funkcjonują bez odniesienia do swoich autorów.

Nowe strukturalne rozumienie autora teoretyzował Peter Wollen w kolejnych wydaniach swojej książki Signs and meaning in the cinema (ukazywały się w latach 1968—1972), ale najsilniej dochodziło ono do głosu w monografiach poświęconych reżyserom, których powstawanie zainicjowało ukazanie się pracy Luchino Yisconti pióra Geoffreya Nowełla-Smi-tha. Pisał on, że wprawdzie związek między autorem a jego działami jest uchwytny także na powierzchni dzieła, na przykład w sposobie prowadzenia aktorów, stylu wizualnym, rodzaju dekoracji, lo przecież najbardziej