HMF teoria autorska

Rozdział 18

Teoria autorska

Nie pierwszy to wypadek, kiedy impuls do rozwoju pewnej koncepcji teoretycznej wychodzi ze strony krytyki inicjującej myślowy ferment wokół wybranego problemu. Tak właśnie zdarzyło się, jeśli chodzi o teorię autorską, która nim zaczęła aspirować do tego miana, wykorzystała inspiracje tak zwanej polityki autorskiej, lansowanej przez wpływowe czasopismo „Cahiers du cinema”.

18.1. Dwa manifesty

Orientacja autorska zrazu w krytyce, a później w teorii rozwijała się mniej więcej od końca lat pięćdziesiątych i zdominowała w swej pierwotnej postaci wczesne lata sześćdziesiąte. Ale grunt przygotowany był już wcześniej i to przez reżysera Alexandre’a Astruca (ur. 1923), kiedy w 1949 roku opublikował on na łamach „L’Eeran franęais” pamiętny artykuł pod tytułem Narodziny nowej awangardy: kamera-pióro, uchodzący za manifest orientacji, jaka zaczęła się wówczas rysować, wprawdzie w nielicznych, niemniej ważnych filmach¹. Zdaniem Astruca, nadchodząca epoka miała być „epoką piszącej kamery”. Kino staje się bowiem środkiem ekspresji, analogicznym do literatury i malarstwa, umożliwiającym reżyserowi przemawianie własnym głosem, wyrażanie własnego ja. Astruc kładł nacisk na sam akt filmowania, uniezależniający artystę od istniejących wcześniej prototekstów, takich jak adaptowana powieść czy isLniejący wcześniej scenariusz.

„Kino stopniowo staje się językiem” — pisał Astruc. „Językiem, czyli formą, w której i poprzez którą artysta może wyrazić swoją myśl, bez względu na to, jak byłaby ona abstrakcyjna, albo przekazać swoje obsesje, dokładnie lak, jak robi to dziś w eseju albo powieści. [...] Autor pisze kamerą, jak pisarz pisze piórem”².

Drugi manifest, znacznie bardziej agresywny w tonie, napisał w 1954 roku Franęois Tmffaut (1932-1984), wówczas krytyk, który jako reżyser zadebiutuje pięć lal później filmem Czterysta batów. Tekst ten ukazał się na

¹ A. Astruc, Narodziny nowej awangardy, przeł. T. Lubelski, [w:] Europejskie manifesty kina. Od Matuszewskiego do Dogrny. Antologia, wybór, wstęp i oprać.

A. Gwóźdź, Warszawa: Wiedza Powszechna 2002.

² Ibidem, s. 63 oraz 66.