klsti507

535

ROZDZIAŁ 17. BUDOWNICTWA

554. Droga na jakiej dokonało się w obrębie języków słowiańskich przesunięcie znaczenia: „łaźnia" -* „ogrzewane mieszkanie" nie jest jeszcze dokładnie rozpoznana. W każdym razie prawdopodobne są głównie dwie możliwości: albo zimową porą lud czasowo zamieszkiwał w ciepłych łaźniach i następnie zajął je na stałe, przystosowując nieco do nowych zadań, to znaczy wprowadzając otwarte ognisko i zczasem zmieniając piec łaziebny w piekarniany, czy też zastępując pierwszy drugim; albo też, ceniąc ciepło łaźni, urządził swoje dotychczasowe domostwo na jej wzór, wstawiając doniego piec. Nie będziemy się obszernie rozwodzili nad tą kwestją i ograniczymy do zaznaczenia, że obie drogi mogły mieć miejsce obok siebie; pierwsza zachodzić mogła zwłaszcza u biednych; drugą postępowali zamożni. — Wewnętrzne urządzenie izby słowiańskiej dziś jeszcze w niektórych okolicach zdradza najdalej idące podobieństwo do łaźni. Nie uszło też ono uwagi tak spostrzegawczego i znakomitego badacza, jak wzmiankowany już przez nas kilkakrotnie U. T. Sirelius. W szczególności spotykane do dzisiaj, czy też doniedawna, tu i owdzie w izbach na Polesiu, Wielkorusi etc. podwójne, umieszczone jeden nad drugim, szerokie pomosty przyścienne, służące obecnie do spania, są całkiem podobne do takich samych pomostów, urządzanych w łaźniach dla celów kąpielowych.

Że najdawniejsze znaczenie wyrazu ist^ba (=Mzba) u Słowian było „łaźnia", to poświadcza źródło arabskie X wieku; a zgodnie z tern, jak już wiemy, i ruski wyraz istopka oznaczał według dawnych źródeł (kronika t. zw. Nestora) łaźnię (ob. § 552). Pewne źródło arabskie, charakterystycznie mieszając łaźnie Słowian wschodnich (czy może Finów V) z zimowemi ziemiankowemi mieszkaniami, przemawia za tem, że łaźnie były zimą zamieszkiwane.

Przyjmując zaś, że i przodkowie Słowian południowych znali dawniej „izbę" jako łaźnię, zagłębioną w ziemię i ogrzewaną piecem, oraz że w niej niegdyś zimą tu i owdzie przemieszkiwali, dość łatwo zrozumiemy różne znaczenia odpowiedników wyrazu izba, jakie dziś spotykamy na Bałkanach. Wreszcie, co ważniejsze, jeszcze zupełnie niedawno w niektórych prowincjach, pogranicznej z północną Słowiańszczyzną, Finlandji (a do pewnego stopnia i Łotwy) lud dosłownie mieszkał w łaźniach, co doskonale zgadza się z etymologią fińskiej nazwy izby (fiń. pirtti etc.; ob. § 539), która to nazwa tu i owdzie u ludu dziś jeszcze zresztą łaźnię oznacza.

Powtórzmy więc jeszcze raz najważniejsze wyniki rozważań: dzisiejszy szeroko u Słowian rozpowszechniony wyraz izba, oznaczający głównie pomieszczenie mieszkalne, został zapożyczony z zachodu i pierwotnie stosował się do łaźni. W przeciwieństwie do dawnego domostwa mieszkalnego oraz do dawnej prymitywnej osieci, dziś jeszcze używanej (§ 204 i fig. 182), określał on budowlę, ogrze-