finanse1

Rozdział 17.

MATERIAŁ DODATKOWY Pieniądze na wyspie Yap

Wyspa Yap leży na Oceanie Spokojnym. Tradycyjnym środkiem płatniczym na tej wyspie było fei, kamienne kolo o średnicy dochodzącej do 4 metrów. Koła miały Otwór w środku, co ułatwiało ich transport. Ponieważ były one bardzo ciężkie, po zawarciu transakcji trzeba było włożyć dużo wysiłku fizycznego, aby zabrać pieniądze (fei) do domu.

Z biegłem czasu ułatwiono posługiwanie się fei. Płatność nadal realizowana była za pomocą fei, z tym, że sprzedający otrzymywał nie kamienne koło, ale prawo jego posiadania. To znaczy koło znajdowało się nadal u nabywcy, /. tym, że p<> zawarciu transakcji jego właścicielem był sprzedawca. Istotne stało się więc posiadanie kamiennego koła w sensie prawnym, a nie fizycznym. Było to możliwe dzięki wzajemnemu zaufaniu osób zawierających transakcje.

Zaufanie to zostało poddane ciężkiej próbie. Podczas sztormu jedno ze szczególnie cennych kół zatonęło w oceanie. Ponieważ właściciel stracił to koło nie ze swojej winy, a przez przypadek, społeczeństwo tej wyspy postanowiło nadal respektować jego prawo posiadania tego kamienia. Wiele lat później, kiedy nie żył już nikł, kto widziałby ten kamień, prawo do niego nadal było przedmiotem transakcji, to znaczy pełnił on nadal funkcję pieniądza.

Opracowano na podstawo: N. Anęell, The Stor/ ot Money, Now York. 1929. ss 8S-89.

a Jednolitość. Pieniądze (monety czy banknoty) o takich samych nominałach powinny mieć identyczną wartość. Łatwo jest się domyślić, że gdyby niektóre 5-złotOwe monety miały większą wartość od innych, doszłoby do poważnego zamieszania.

■    Podzielność. Jedną /. podstawowych zalet pieniądza jest możliwość jego podziału. Sto złotych można podzielić na dziesiątki, dziesiątki no złotówki, j te z kolei na grosze. Daje to wymianie za pośrednictwem pieniądza dużą przewagę nad barterem. Jest oczywiste, że łatwiej jest wydać resztę z 5zł niż z kurczaka.

■    Rozpoznawalność. Pieniądze powinny być łatwo rozpoznawalne i trudne do podrobienia. Jakość papieru oraz specjalne znaki graficzne sprawiają, że współczesne pieniądze są trudne do sfałszowania.

bez względu na formę, w jakiej pieniądz występuje, spełnia on wszystkie poniższe funkcje:

■    środka wymiany,

■    miernika wartości,

■    środka tezauryzacji (przechowywania wartości).

Środek wymiany. Podstawowa różnica między gospodarką barterową a gospodarką pieniężną jest to, że w gospodarce barterowej, jeśli chcemy dokonać wymiany, musimy znaleźć kogoś, kto nie tylko posiada dobro, które chcemy otrzymać, ale także chce to dobro wymienić właśnie na tę rzecz czy usługę, która my posiadamy i chcemy wymienić. W gospodarce pieniężnej ludzie mogą sprzedawać komukolwiek to, co chcą, a następnie za pieniądze, które otrzymają, mogą kupić pożądane dobro lub usługę. Tak więc pieniądz, będąc środkiem wymiany, znacznie ułatwia i przyspiesza proces wymiany dóbr i usług.

Miernik wartości. Pieniądz umożliwia określenie ceny danej rzeczy w sposób zrozumiały dla wszystkich. Możemy powiedzieć, że jajka, które mamy do sprzedaży, są warte 5zł za mendel. Jest to dużo łatwiejsze niż określanie, ile mleka, mięsa lub ziemniaków chcielibyśmy dostać w formie zapłaty za mendel jajek.

Środek przechowywania wartości. Pieniądz umożliwia nam łatwe przechowywanie wartości, aby dokonać zakupu dóbr lub usług w przyszłości. Na przykład sprzedawca jajek może odkładać pieniądze z bieżącej sprzedaży na późniejszą naukę w szkole. Możemy sobie wyobrazić, jakie trudności miałby ten sprzedawca, gdyby starał się zaoszczędzić odpowiednia ilość jajek z całego roku łub dwóch lat, by w przyszłości opłacić naukę.

Formy pieniądza_

Monety i banknoty to nie jedyne formy pieniądza. Zaliczyć można do nich także depozyty bankowe oraz inne aktywa, które można wymienić na pieniądze. Jednak najbardziej popularnymi w codziennym życiu formami pieniądza są gotówka i wkłady na żądanie.

-Pieniądz i instytucje finansowe

R<X<miL

Kury

Gotówka. Pieniądzem, który znasz najlepiej, jest pieniądz gotówkowy, czyli banknoty i monety, używane prawie każdego dnia. W pierwszej połowie 2001 r. w obiegu (czyli bez pieniędzy w kasach banków) było 49 mld zł gotówki, czyli przeciętnie ok. 1270 złotych na osobę, łącznie z niemowlakami.

Pieniądz gotówkowy jest prawnym środkiem płatniczym. Oznacza to, ze prawo wymaga, aby był on powszechnie akceptowany przy regulowaniu wszelkiego typu zobowiązań linan-sowych. Nasi wierzyciele nie mogą więc odmówić przyjęcia gotówki jako formy płatności za nasze zobowiązanie (chyba ze umowa, w której wyniku one powstały, stanowi inaczej).

Depozyty (wkłady) na żądanie. Największym składnikiem podaży pieniądza są depozyty na żądanie (d vi$ta). Są to środki zgromadzone na rachunkach bankowych, t/n. na rachunkach bieżących firm i kontach osobistych osób fizycznych, które wypłacane są w kasach banków i bankomatach. Można też dysponować tymi środkami, dokonując przelewu bankowego bądź płatności kartą płatniczą.

Wielkość podaży tej formy pieniądza zależy zaś od łącznej wysokości wszystkich wkładów a vista. Wartość, na jaką dana osoba (lub firma) może wypisać czeki czy zapłacić kartą, zależy od ilości pieniędzy, jaką ta osoba (lub firma) zdeponowała wcześniej na swoim rachunku. Stąd też suma wszystkich depozytów na żądanie, które mogą być .uruchamiane" przez wypisanie czeku, płatność kartą, czy też podjęcie gotówki w bankomacie, a więc które są nieomal w każdym momencie dostępne dla swoich właścicieli, stanowi o wielkości zasobu tego skład nika podaży pieniądza.

Wartość pieniądza może ulegać zmianie_

Ekonomiści używają terminów siła nabywcza lub wartość pieniądza, by opisać ilość oraz jakość dóbr i usług, które możemy kupić za posiadane pieniądze. Kiedy ceny rosną, za tę samą sumę pieniędzy możemy kupić coraz mniej. Maleje więc ich siła nabywcza. Kiedy ceny spadają, ma miejsce sytuacja odwrotna. Ujmując to inaczej, kiedy rosną ceny, wtedy wartość pieniądza spada; kiedy ceny spadają, wtedy wartość pieniądza rośnie.

Zjawisko wzrostu ogólnego poziomu cen nazywamy inflacją. Sytuację, w której ceny spadają, określamy jako deflację. Wartość (precyzyjnie: wartość wymienna) pieniądza (np. złotego) maleje w okresach inflacji, a wzrasta w okresach deflacji.

17-1 Boczna stopa inflacji w latach 1950-2006 w Polsce (rok poprzedni = 100)

Zkoo GUS

r

Niewielka inflacja (tzw. pełzająca), czyli wynosząca kilka procent rocznie, nie jest specjalnie szkodliwa dla gospodarki ani uciążliwa dla obywateli, jednak ma ona samoistną tendencję do przyspieszania, szczególnie gdy ludzie sądzą, że to nastąp. Wtedy niska inflacja może się przekształcić w inflację galopującą, a potem hiperinflację, kiedy ceny zmieniają się w tempie powyżej kilkunastu procent miesięcznie. W okresach hiperinflacji ludzie poświęcają dużo czasu i wysiłku na jak najszybsze pozbycie się tracącego na wartości pieniądza, bo z każdą chwilą można kupić za niego coraz mniej. Spada produkcja, rośnie bezrobocie, w zasadzie zanikają inwestycje i nikną oszczędności. Dramatycznie spadają też realne dochody państwa, bo podatki płacone są przecież z pewnym opóźnieniem, w którego trakcie realna wartość podatku silnie spada. Do wyjścia z tej katastrofy gospodarczej potrzebne jest przede wszystkim przywrócenie wiary w walutę (często wprowadza się wtedy nową walutę) i ustabilizowanie podaży pieniądza, co prowadzi do radykalnego ograniczenia inflacji. Wyjście z hiperinflacji jest bardzo trudne oraz kosztowne i nie ma gwarancji, że hiperintlacja nie wróci. Znamienny jest tu przykład Argentyny, która w ostatnich kilkudziesięciu latach przeszła przez kilka okresów hiperinflacji. a różnica w PKB per capita w stosunku do krajów bogatych powiększyła się kilkakrotnie na niekorzyść Argentyny.

159