klsti497

ROZDZIAŁ 17. BUDOWNICTWO

skończone, od przodu podkładano ogień i kłodę wypalano. Gdzie indziej zamiast kłody używano wiązki drew odpowiedniego kształtu i wielkości, albo też układano rodzaj pudła z desek, czy z plecionki. Z pewnej okolicy południowo-środkowego Polesia posiadam informację o piecu, mającym kształt obły, półwalcowaty; sam go jednak nigdzie na Polesiu nie widziałem.

541._Piec chlebowy mieszkalny, używany przez Słowian,jiiejniał początkowo~~Fadnego osobnego ujścia, odprowadzającego, dym. Dlatego dymił czyli kurzył wprost na izbę. Kurne chaty z takiemi właśnie piecami dziś jeszcze można widzieć na Rusi i u Słowian zachodnich oraz u północno-zachodniej cząstki południowych.

Tam, gdzie jak w przeważnej części północnej Słowiańszczyzny umieszczenie pieca chlebowego w izbie jest regułą, bywa on niemal zawsze budowany wpobliżu drzwi, jak to naprzykład wyobrażono na fig. 479; przyczem tu i owdzie (w niektórych okolicach północnej Małopolski, podobnie zresztą jak i na Łotwie oraz gdzie indziej na terytorjach poza-słowiańskich) tylna ściana pieca bywa puszczana nawylot przez ścianę chałupy, tak że ją widać odzewnątrz (ob. fig. 478 u góry po lewej stronie i porównaj plany chałup na tej figurze). Ustawianie pieca przy drzwiach ma na celu ułatwianie oddymiania wnętrza. Jednak, jak wskazują dane, zebrane przez Sire-liusa, nie odrazu zostało ono zaprowadzone, Mordwini i niektórzy inni Finowie wschodni mają piece w głębi chat. Także i południowa Wielkoruś dziś jeszcze buduje swoje piece nie przy ścianie dźwiernej, lecz przy ścianie przeciwnej drzwiom, w głębi chaty. A zupełnie podobne umieszczenie, względnie tradycję o niem, znalazłem w paru zapadłych kątach Polski, Tak np. w najstarszej maleńkiej chałupie we wsi Lipnicy pod Kolbuszową piec jest ustawiony, jak u wschodnich Finów i na południowej Wielkorusi (ob. fig. 463, 2).

Głównem udoskonaleniem pieca było dodanie kapy, odprowa-dzającej dym do komina; te jednak ulepszenia dokonały się stosunkowo bardzo pozno 1 dziś jeszcze można tu i owdzie obserwować ich wkraczanie do zakątków, gdzie doniedawna zaledwie były znane.

Zwyczaj ogrzewania mieszkania zapomocą chlebowego pieca skrzyżował się na' terenach zachodnio-słowiańskich z kulturalnemi falami, idącemi od zachodu a niosącemi kominek (ob. § 535), zaś w czasach późniejszych specjalne ogrzewalne piece różnego typu (gruba, opalana z sieni; dzisiejszy piec ogrzewalny) oraz kuchnię. Przez częściowe zmieszanie się tych wszystkich urządzeń powstała na ziemiach Słowiańszczyzny zachodniej wielka różnorodność systemu ogrzewalno-kuchennego. Uderza ona tem bardziej wobec zasadniczej jednolitości tegoż systemu u Słowian wschodnich.

542. W poprzednich §§ tego rozdziału przedstawiono całkowitą konstrukcję oraz główne zewnętrzne i wewnętrzne cechy budowli Sło-