klsti471

ROZDZIAŁ 17. BCDOWNIC-TWf

skiem i bałkańskiem oraz w Irzcinowauiu, slosowannn we współcze-snem budownictwie miejskiem.

515.    Wielką rolę przy konstruowaniu ścian odgrywają w budo

wnictwie łudowem Słowian pazowano slupy czyli łątki, na Kusi pospolicie sz ulami zwane. Chodzi tu o słupy, w których wyrobiono pazy, to jest wyżłobienia w kształcie rowków (paz, gara, kama). Jak widzimy na rysunku 482, h, łątka dzięki tym wyżłobieniom może łączyć zarzucane w pazy okrąglaki lub ciesie, tworząc ściany. Zamiast okrąglaków lub ciesi daleko częściej spotkać się zresztą można przy tej konstrukcji z obrzynkami, blochami albo deskami.    '

Ponieważ najistotniejszą cechą opisywanej budowy jest łątka, przeto w ten sposób wzniesioną ścianę będziemy z wali\~Tą t k o w ą. ' Nazywają ją wprawdzie niektórzy autorzy j s u m i k o wąTj ale uwzględnić należy, że nasz lud zwie ją tak tylko wtedy, o ile ciesie albo grube deski, zarzucane między pazowane słupy, są bardzo krótkie, bowiem tylko do bardzo krótkich ciesi, czy desek, slosuje nazwę „sumik“.

Ściana łątkowa bvwa często kombinowana ze zrębem (t. j. ze X ścianą węgłowaną) w ten mianowicie sposób, że słupy wypazowane służą do łączenia ciesi, które jednak na rogach budynku są wiązane na węgieł. Przedewszystkiem bywa to stosowane do obszernych budowli gospodarskich, o ile znaczna ich wielkość powoduje długość ścian i zmusza do sztukowania zbyt krótkich ciesi przez łączenie ich końców zapomocą łątki (ob. np. fig. 469, a, i t. p.); poza tern używa się i do mniejszych budowli, gdy się nie rozporządza dostatecznie długim budulcem.

516.    Przy budowie wielkich stodół w ten sposób, jaki wyobrażono na fig. 469, a, włościanie w niektórych okolicach, licząc ściany, biorą pod uwagę nie to, co my ścianą nazywamy, lecz części belkowania, mieszczące się między węgłami i węgłami a słupami. Stodoła „w sześć ścian“ nie oznacza tam bynajmniej budynku sześciokątnego, lecz czworoboczny, mający po jednej ścianie wszerz i po dwie „ściany“ wzdłuż.

jl Słowian północnych, na Wielko- i Białorusi, na Polesiu i w Pol-sce budowa łątkowa iest niotylko nadzwyczajnie rozpowszechniona, ale i bardzo dawna, spotyka się bowiem w najmniej dostępnych zakątkach kraju i zwłaszcza wszędzie tam, gdzie obfitość budulcu pozwala na stosowanie ciesi, czy okrąglaków, do budynków gospodarskich. W kombinacji z dachem na sochę ściana łątkowa nadaje architektonicznej konstrukcji niezwykłą plastyczność i pozwala stwarzać objekty rozmiarów bardzo znacznych, rozrastające się we wszelkim obranym kierunku, załamujące się pod dowolnym kątem lub zrastające z budynkiem sąsiednim. Zastosowanie łątki ułatwiło też rozpowszechnienie się złożonego typu chaty (ob. 570 i n.).

32*