klsti491

519

ROZDZIAŁ 17, BUDOWNICTWt

dołu \ Zupełnie pewne znaleziska (pochodzące z północno-środkowej Ukrainy) są jednak znacznie późniejsze; odnieść je mianowicie wypada gdzieś do VIII—XI (ob. fig. 461, a), a poczęści nawet do X—XII wieku (fig. 461, b). W owych to czasach obok ziemianek mieszkalnych, zaopatrzonych w piece i ogniska, czy nawet w same tylko piece (?), były też na Ukrainie w użyciu mieszkalne ziemianki, posiadające li tylko ognisko otwarte.

587. Śród najprymitywniejszych współczesnych typów pieca,' używanych na terytorjach Europy i Azji, najważniejsze byłyby tu dla nas trzy następujące. Naprzód piec mn. w. półkulisty albo stożko-waty (w ostatnim wypadku zwykle ze ściętym wierzchołkiem), niekiedy posiadający otwór wgórze (porówn. np. fig. 461, a i 243). Tego rodzaju piec typologicznie łączy^{1 2 3 4 5 6 7} się, jak już wiemy, z kloszem pie-karskim (§ 269) i to tern łatwiej, że największe klosze, mierzące do 85 cm wysokości, bardzo mało się różnią pod względem rozmiarów od najmniejszych, znanych mi dotychczas, pieców piekarnianych, mianowicie od pieców Cyganów siedmiogrodzkich wysokich zaledwie na 1 m. Typ półkulisty szczególnie rozpowszechniony jest, jako piec pie-karniany, w 'Rumunji (Siedmiogród) i na Węgrzech, gdzie go wznoszą bądź pod otwartem niebem lub pod daszkiem na dworze, bądź też . w sieniach albo w kuchni i t. p. W ostatnim wypadku, to znaczy, gdy półkulisty piec piekarniany znajduje się w domostwie, umieszcza się często tuż przy nim (zwykle na jego cokóle, o ile takowy posiada), przed jamą lub też (i to częściej) gdziekolwiek zboku otwarte ognisko. Nie od rzeczy będzie dodać, że zupełnie podobne kojarzenie się dawnego otwartego ogniska z wprowadzonym do chaty piecem, całkiem zresztą innym od tu opisanego, obserwować można w niektórych stronach północnej Azji.

Poza Węgrami ten sam lub bardzo zbliżony typ pieca widzimy na Bałkanach, tu i owdzie w innych stronach Europy południowej i południowo-zachodniej, w Grecji, na Kaukazie, w greckich wsiach Syrji, w Bucharze i u Tatarów tobolskich⁸ (ob. § 269). Jako piec hut-

1

Nowsza literatura archeologiczna małoruska nie była mi, niestety, dostępna; przedstawiam więc rzecz według Niedęrlego.

2

* Właściwie może niezbyt ostrożnie zaliczam tu i w § 269 piece Tatarów tobolskich do omawianego typu. Odnośna bowiem wiadomość, podana na 268 stronicy XVI tomu Rossii, nie jest zupełnie jasna: „około nekotorych jurt, na nebol-

3

§om ot nich razstojanii, vo izbeźanije duchoty letom v komnatach ustraivajutsia

4

dla prigotovlenija chleba jeśće narużnyja letnija peći; one imejut połukrugłuju

5

formu i pomeśćajutsia na stołbach“. Jednak przez półokrągłość pieca rozumieć

6

tu chyba można tylko półkulistość. — Również i informacja Georgiego (1783) o pie

7

cach bucharskich nie wystarcza do zupełnie dokładnej charakterystyki: „Neben je-

8

dem Hause ist ein gewólbter Backofen, an der Seite mit einer Oefnung fur Holz, oben ofen fiir Rauch und um das Bród auf die Nagel der inneren Wand zu hangen". (Ostatnie słowa dotyczą pewnej odmiany bardzo prymitywnego sposobu