14

Pęcherzyki transportujące (mikropecherzykDdostarezaia elementy składowe błony do pla-zmolemy i niejako „przy okazji” pnCTOs^juBśtanćje^wydzielane z komórki na drodze konstytutya^. ^ejjpatez^lej). Powstawanie tych pęcherzyków przebiegać ma przy udziale okrywy zbudowanej z białek podobnych do adaptorów (oznaczanych AP3 — patrz rozdz. 16) oraz białka rab 5. (Czas^potrzebny na przebvcie_przeg białko błonowe całej drogi od miejsca syntezy, tj. siatRęzyp śródpjazrńatycznej zjamistej Ho błony komórkowej mieści się, w granicąch-2Q;30 minut, z tym, że dla różnych białek może być niejednakowy.

~~ ^F^ćHerzyki hydrolazowe, prTCTinsząoiŁJTtzyrny lizosomnwp dn przedziału endosomalnęgo formowane są przy udziale adaptora 1 i klatryąy-(patrz rozdz. 16) oiąz rab 7. Ądaptor ł rozpoznaje ''trWTmotyw tyrozynowy dostępny od strony cytoplazmy w białkach transbłonowych (YXXO lub NPXY, gdzie Y oznacza tyrozynę, X dowolny aminokwas, O aminokwas wyraźnie hydrofobowy, N asparaginę a P pro linę). Enzymy lizosomowe zaś wychwytywane są przez receptory wyposażone w ten motyw (rozdz. 16). Otoczka klatrynowa jest grubsza od otoczki utworzonej z białek COP i w związku z tym łatwiej dostrzegalna na elektronogramach.    ,ł

Sposób wytwarzania dużych pęcherzyków, zawierających wydzielinę wyprowadzaną na drodze egzocytozy regulowanej (patrz dalej) nie jest do końca poznany. Sugeruje się, że w ich formowaniu i pobieraniu wydzieliny bierze udział zespół klatryny, albo inne, jak dotąd nie zidentyfikowane białka opłaszczające, a kierunek przepływu nadaje rab 3a.

\ Transport wsteczny (retrogradowy)J

Przepływowi pęcherzyków do przodu towarzyszy ruch wsteczny (retrogradowy) składników ^-błonowych, za pośrednictwem cewek (tubuli) powracąjącychdo"siniktury wyjściowejTlStmenie transportu wstecznego umożEwia utrzymanie^-stałego obszaru kolejnych struktur błoniastych, nade wszystko zaś warunkuje ich zróżnicowania (patrz dalej).

Niemal natychmiast po dołączeniu się pęcherzyków do błony docelowej rozpoczyna się; proces zwrotnego pobieraniaskładników błon do pęcherzyków, którejajczgściej są wydłuzońegri kształtu (rys. RT5jTJest to zgodne z dającą się zaobserwować w komórce zasadą, iż kuliste ^pęcherzyki służądaJransportu treści płynnej, podcyaŁgdy struktury n kształcie cewek wykorzystywane są głównie do przenoszenia składników samych błon, np. białek receptorowych.

Rys. 14.5. Schemat ilustrujący transport wsteczny i mechanizm różnicowania składu białkowego dwóch przedziałów' błonowych A i B.

1 - pęcherzyk okryty przemieszczający się z przedziału A do B, w którego ścianie znajdują się białka właściwe zarówno dla przedziału wyjściowego (oznaczone ciemnymi symbolami), jak i dla przedziału docelowego (oznaczone symbolathi jasnymi), 2 - wydłużony pęcherzyk z inną okrywą, w którego ścianie zawarte są białka powracające do przedziału pierwszego

Transport wsteczny zachodzi nrzv udziale białek opłaszę-™ jąryrh typu rop T Wykrn-Tystania tego samego kompleksu opłaszczającego do oddzielenia elementów pochodzących z różnych przedziałów błonowych wynika z istnienia wielu kombinacji podjednostek zespołu opłaszczającego, jak również ze zmiennego stopnia ich fosforylacji.

Oba pjcoęesy, transport do przodu i transport wsteczny zachodzą równocześnie, dlatego też wspomniana już brefeldyna. blokując opłaszczanie się pęcherzyków siateczki automatyczmg~ powoduje powrót skłarinikfTw błonowych do przedriałn wyjściowego i zanik przedziału docelo-—

W przypadku składników siateczki transport wsteczny rozpoczyna sie w_przedziale pośred-nim, gdziepobrane zostają nie tylko białka integralne jej błon lecz także białka rezydujące, no ich uprzednim przyłączeniu do receptorów ERD 2, rozpoznających sekwencje KDEL/HDEL (patrz rozdz. 13). Ze względu na te selekcie wsteczną białek siateczki przedział ten nazwano także ratunkowym, albo egzosomem sortującym.

Możliwe jest, że w transporcie wstecznym pomiędzy kolejnymi cysternami diktiosomu uczestniczą iego elementy tabularne) Transport wsteczny docierający do sieci trans aparatu Golgiego z przedziałów dalszych obejmuje przynajmniej dwa szlaki: od późnych endosomów do TClN/Tśźiak recyrkulacji receptorów dla enzymówTizosomowychT^- patrz, rozdz. 15) oraz-orCr^-błony komórkowej, przez endosomy wczesne do TGN (szlak prawdopodobnych receptorów dla białek wydzielniczych — patrz dalej).

Zachowanie stałego składu i różnicowanie się błon

Mimo ciągłego przepływu składników błonowych pomiędzy wymienionynii przedziałami, błony siateczki śródplazmatycznej, aparatu Golgiego oraz plazmolema zachowują odmienny skład (także enzymatyczny) i morfologię. Utrzymanie tych różnic możliwe jest dzięki kilku równocześnie zachodzącym zjawiskom: wybiórczemu pobieraniu składników do pęcherzyków, zatrzymywaniu innych w błonie wyjściowej, a także transportowi wstecznemu i wybiórczemu wycofywaniu z następnej błony elementów typowych dla błony poprzedniej (rys. 14.5). Obliczono, że w wyniku jednorazowego przepływu Won tam i z powrotem nastąpić może tysiąckrotna nawet koncentracja określonych białek w błonie przedziału docelowego.

Mechanizmy decydujące o włączaniu lub niewłączaniu określonych składników błonowych do tworzących się pęcherzyków mogą różnić się w kolejnych przedziałach błonowych.

Rekrutacja białek błonowych do pęcherzyków wypączkowujących z siateczki śródplazmatycznej odbywa się na zasadzie odróżnienia sygnału do transportu, od sygnału oznaczającego zatrzymywanie białka na miejscu. Sekwencja aminokwasów RKPRRE służy jako sygnał lokalizacji białka w siateczce. Możliwe jest też zatrzymanie białek siateczki poprzez ich związanie z cytoszkieletem. „Omyłkowo” zabrane białka własne błony siateczki powracają transportem zwrotnym z przedziału ratunkowego dzięki rozpoznaniu motywu dilizynowego w ich części cytoplazmatycznej.

Sygnał do zatrzymania białek własnych na terenie poszczególnych cystern diktiosomu znajdować się ma w ich odcinku transbłonowym. Wzajemna interakcja homologicznych odcinków transbłonowych prowadzić ma do oligomeryzacji białek, a tym samym do zmniejszenia ich ruchliwości w płaszczyźnie błony.

Utrzymanie stałego składu sieci trans aparatu Golgiego ma zależeć głównie od mechanizmu transportu wstecznego i zwrotnego wycofywania białek własnych z sieci dalszych przedziałów. Mechanizm taki udowodniono już dla białek o charakterze receptorów dla Man-6-P, które

/'    251/