15023 skanuj0042 (41)

■S-S Kunsumizm

Konsumizm, ideologia propagująca i uzasadniająca konsumpcyjny styl życia. Postawa charakteryzująca się niepohamowanym dążeniem do nabywania różnego typu dóbr materialnych oraz korzystania z różnych usług służących zaspokojeniu wyłącznie własnych przyjemności. Obecny w lej postawie hedonizm i chęć „używania" są >, głównymi celami życiowymi jednostki. Z tego względu konsumizm jest poddawany krytyce ze strony wszystkich orientacji filozoficznych i religijnych głoszących prymat sfery duchowej nad materialną, przewagę postawy typu „być" nad „mieć". Konsumizm rzadko występuje w formie otwartej, jako kierunek teoretyczny lub filozoficzny mający swoich rzeczników. Nurt ten uwidacznia się nic tyle na płaszczyźnie teoretycznego dyskursu, ile w sferze realizowanych przez ludzi postaw i zachowań. Kon-sumizjn jest szczególnie wyraźnie widoczny we wszelkiego typu kampaniach reklamowych, których integralną częścią jest zazwyczaj kreowanie sztucznych potrzeb i chęci natychmiastowego ich zaspokojenia.

Elementy teoretycznego uzasadnienia konsumizmu znaleźć można w niektórych koncepcjach ekonomicznych. Zwiększanie konsumpcji i popytu na różnego rodzaju dobra stanowi jeden z warunków rozwoju gospodarczego; produkcja staje się wówczas bardziej opłacalna, maleje bezrobocie. Zarazem jednak w teoriach ekonomicznych coraz wyraźniej podkreśla się, że model rozwoju gospodarczego ukształtowany w krajach Zachodu, z uwagi chociażby na ograniczone zasoby surowcowe Ziemi, nie jest modelem uniwersalnym. W warunkach gospodarki centralnie planowanej permanentny brak podstawowych dóbr materialnych i usług wzmacnia! postawy typu konsumpcyjnego. Kazimierz Z. Sosza (1991, s. 116] /.wrócił uwagę, że „kolektywistyczny system gospodarczy sam przez się kształtuje postawy konsumpcyjne społeczeństwa, nic zezwalając na samodzielne inwestycje". Prowadzi to do relatywnego „kryzysu nadkon-sumpcji". (A.S.)

Zob. korupcja, potrzeba, socjologia ekonomiczna. Literatura:

Sowa K.Z., 1991, Gospodarka nieformalna w Polsce. Praktyka i próba teorii (w;) lego?.. Gospodarka cienia, WSP, Rzeszów.

Kontakt społeczny, zob. akulturacja, amalgamacja, stosunek społeczny, szok kulturowy.

Kontestacja (U. conteslaiion - zakwestionowanie, spór, waśń; lac. conlestalio -powołanie na świadka, wszczęcie sporu), postawa sprzeciwu, niezgody, zakwestionowanie słuszności lub prawomocności. Kontestacja przybiera niekiedy formę ruchu społecznego; ruchu sprzeciwu wobec istniejącego typu porządku społecznego, politycznego lub systemu oficjalnej kultury. A. Jawłowska [1975] kontestację określa jako odmowę uczestnictwa w zastanej rzeczywistości. Wskazuje zarazem na podwójność sensu lego pojęcia - „zawiera się w nim zaprzeczenie będące jednocześnie potwierdzeniem wartości, w imieniu których się zaprzecza" [ibidem, s. 7]. Tego typu postawa jest szczególnie wyraźnie widoczna wśród młodzieży (zob. [R. Dyoniziak 1965]).

Przykładem ruchu konlcstatorskicgo są wydarzenia r. 1968 w krajacli Zachodu. Kontestacja młodzieży zaskoczyła obserwatorów swoim zasięgiem i radykalizmem. Pozostawiła ona głębokie następstwa w sferze kulturowej (zob. [D. Bell 1994]). W Polsce w okresie powojennym z różnym natężeniem uzewnętrzniał się ruch kontestntorski w stosunku do istniejącego porządku politycznego. Swoje apogeum osiągnął on w ruchu NSZZ „Solidarność” i upadku systemu komunistycznego. „Przyjmujemy, iż w systemie politycznym, nic przewidującym możliwości legalnej artykulacji interesów, postacią podmiotowości jedynie dostępnej dla grup społecznic podporządkowanych staje się podmiotowość kontestacyjna. Kontesta-cyjność powstaje na podłożu zagrożonych interesów grupowych. Przejawia się zazwy-

Kontrola społeczna 89

czaj w odmowie poparcia dla władzy i jej polityki bądź leż - głównie w czasach kryzysu - w akcjach otwartego protestu społecznego” (W Adamski 1990, s. 219], (A.S.). •

Zol), aktywizm. konflikt społeczny, mchy społeczne, styl żyoa, zmiana społeczna.

Literatura:

Adamski W., 1990, KonJUkt interesów a przemiany struktury społecznej [w:] Interesy i konflikt. Studia naa dynamiką struktury społecznej w Polsce, pod red. W. Adamskiego, Ossolineum, Wrocław.

Ocli D., 1994, Kulturowe sprzeczności kapitalizmu, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Dyoniziak R.. 1965, Młodzieżowa „podkultura". Slut'ium socjologiczne, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Jawłowska A., 1975, Drogi konlrkidlury, PIW, Warszawa.

PalccznyT., 1997, Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Zakl. Wyd. „Nomos", Kraków.

Kontrfaktyczność (ang. counier/aclitaf), sposób analny alternatywnych wersji przebiegu jakiego! procesu (historycznego, społecznego, go: podarczcgo itp.) przy założeniu, że zdarz/lo się coś, co faktycznie nie miało miejsca. Zmierza się do uzyskania odpowiedzi ra tzw. pytania kontrfaktycznc typu: „co by było, gdyby...?”. Warto zauważyć, że kontrfaktyczność występuje także w wyjaśni; niu naukowym (zwłaszcza wyjaśnianiu prz) czynowym). Wskazując przyczyny zajściu jakiegoś zdarzenia, zakłada się milcząco, że gdyby one nie zaistniały, to dane zdarzenie by nic wystąpiło. Przykładowo, uznajac, że jakieś działanie jest niezgodne z interesami jednostki lub grupy, zakłada się, że wiadome jest, jakie działania są zgodne z ymi interesami. Kontrfaktyczność stanowi podstawę weryfikacji (fałsy-ftkacji) hipotez [S. Andreski 19p?, %,80]. (A.S.)    •    • '    •

Zob. artefakty, determinizm w socjologii, fakt społeczny, fahyfikacja, rozwój społeczny, weryfikacja.

Literatura:

Andreski S., 1992, AUua 11'ebcra olśnienia > pomyłki, PWN, Warszawa.

Kontrobyczaj, zob. instytucja totalna, obyczaj.

Kontrola społeczna, system różno od-nych oddziaływań ze strony otoczenia po-leczncgo wymuszający na jednostce lub zbiorowości zachowania zgodne z obo vią-zującymi normami, wartościami i wzorami społecznymi. Funkcją kontroli społecznej jest przeciwdziałanie zachowaniom dewiacyjnym i wymuszanie zachowań konformi-stycznych. W ten sposób usiłuje się zapewnić realizację czynności istotnych dla przebiegu życia społecznego, zwłaszcza wywiązywanie się z ról społecznych.

Aby dana zbiorowość nic uległa dezintegracji lub rozpadowi, jej poszczególni członkowie muszą wykonywać pewne działania na rzecz szerszej zbiorowości, wywiązywać się z przyjętych zadań i obowiązków. Wobec jednostek nie wywiązujących się z tych zadań, naruszających ustano wij-nc normy zachowań itp., zbiorowość riusi mieć możliwość wywierania różnymi :po-sobami nacisku, aby w razie potrzeby .vy-musić oczekiwane zachowania. Stosuje się środki od najłagodniejszych, takich jak sugestie, nakazy, perswazja, aż do przyn usu lub ostracyzmu. Odwoływanie się do i:go typu sankcji ma na celu nic tylko wymu .zenie zmiany zachowań jednostki lub grupy, pełni także funkcję protekcyjną — pozwala innym zobaczyć, co ich może czekać, gc yby przestali właściwie wywiązywać się z podjętych zobowiązań społecznych. W sto un-ku do jednostek wywiązujących się z przyjętych obowiązków, przestrzegających norm, wartości i wzorów zachowań stosuje się różnego typu pochwały i wyróżnienia; ich przejawem jest np. wysoki prestiż spohez-ny, szacunek otoczenia. System kon roli społecznej w tego typu przypadkach po ega przede wszystkim na interioryzacji narm i wartości społecznych, co traktowane jest przez jednostkę jako nakaz moralny łub na-