15635 str21 (20)

190. Diadem metalowy wysadzany kamieniami, fryzura z warkoczy ujętych ozdobną siatką crinale, 2. poi. XIV w.

191 a. Kobiecy ubiór mieszczański, suknia z długim zwisającym obszyciem rękawów, kaptur otwarty na ptzodzic, 2. pol. XIV w.: b. kobieta wyjeżdżająca na polowanie z sokołem; suknia ciemnoniebieska, kapturek z podszyciem z białych gronostajów, biała rękawica, 1379 r.

nie własnych- Jest to typ idealnej urody, którą kobiety usiłowały osiągnąć przez usuwanie włosów dla podwyższenia czoła i regulowanie brwi. Tc zabiegi kosmetyczne nadawały twarzy kobiecej wyraz stałego zdżiwienia i naiwności, a przez nadmierną wysokość czoła rysy twarzy przypominały proporcje profilu dziecka, ideo! piękności kobiecej w rozuoiieniu drugiej połowy X(V w. przekazali z finezją ówcześni artyści francuscy. 2arówno w dziełach malarskich, jak i w rzeźbach pełnych. Zwyczaj podwyższania czoła i regulowania brwi utrzymał się w Europie zachodniej przez cały XV wiek.

W kobiecych okryciach głowy, poza popularnymi i wszędzie używanymi kapturami (191 a, b), spotykamy w drugiej połowie XIV w. czepce; występowały one w większym nasileniu mody w' niektórych tylko krajach; gdzie indziej zaś widzi się je tylko na nielicznych zabytkach sztuki. Za pierwsze pocza.tki tych czepców, które tv Niemczech nosiły nazwę Kruseler, można uważać układanie na

u;o

fryzurach w pierwszej połowie XIV w. luźnych chust płóciennych, obszytych na brzegu drobną, układaną płasko falbanką (165 b). Czas ostatecznego ustalenia się mody ozdobnych C2epców z obszyciem kilkoma falbankami przypada na połowę XIV w,

192 a. Suknia kobieca ze skróconymi rękawami i wiszącymi ozdobami, płócienny czepiec z falbankami, połowa XIV w.

192 b. Sukniu wierzchnia 7 wąskim przodem i tyłem. czepiec płócienny z taiban-kami Kr ust ter. połowa XIV w.

Środowiskiem, w którym moda ta powstała, były Czechy. W słynnym rękopisie Biblii Velislarovskiej. wykonanej w poołwie XIV w,, spotykamy w rysunkach zbiór różnych modeli czepców z falbankami, nawet o takim układzie, który w Niemczech występuje dopiero w latach siedemdziesiątych XIV w. i jeszcze później, bo w XV w. (192 a, b). Fakt umieszczenia na ilustracjach rękopisu równocześnie różnych, nawet późnych kształtów czepca wskazuje na to, że moda ta najwcześniej w Czechach przeszła wszelkie fazy rozwoju. Moda czeska oddziałała kolejno na Śląsk, Polskę i przeszła do Niemiec, gdzie cieszyła się powodzeniem i najdłużej przetrwała w Nadrenii. Królewna czeska Anna przeniosła wraz ze swym dworem i wyprawą czeską modę czepców do Anglii, gdy została żoną króla Ryszarda II. W angielskiej rzeźbie nagrobkowej Kruseler we wszystkich znanych odmianach występuje często w latach siedemdziesiątych XIV w. We Francji czepce z falbankami w modzie oficjalnej nie występują; w miniaturach rękopisów spotyka się je bardzo rzadko- Czepce takie noszą zwykle bohaterskie niewiasty, egzotyczne księżniczki, jak np. królowa Amazonek, w których ubiorze ten niezwykły szczegół miał podkreślać indywidualność postaci. W subtelnych, rysunkowych ilustracjach rękopisu francuskiego poezji lirycznych Wilhelma de Machauit czepiec biały występuje na głowach idealnych postaci kobiecych, opiewanych w wierszach.

Autor poezji spędził długie lata na dworze czeskim króla Jana Luksemburga jako sekretarz i po powrocie do Francji opierał się na swych wspomnieniach, poddając zapewne rysownikowi ten motyw. Podane przykłady Kruselera w malarstwie francuskim są rzadkie wśród przeważających innych nakryć głowy według mody francuskiej, w rzeźbie zaś nagrobkowej znany jest tylko jeden przykład w zabytku podanym przez Enlarta z 1455 r. W sumiennie opracowywanych studiach na temat Kruselera w XIV i XV w. niemieckie autorki (Rady, Liebreidi) poddały analizie formę czepca i jego ewolucje i zgodnie usta-il — Historia uaiorów