16088 img797

sowy stan wiedzy. Charakter taki mają właściwie tylko dwie książki: Tekst. Próba syntezy T. Dobrzyńskiej (Warszawa, 1993; a także jej hasło Tekst w 2 tomie EKP XX w. Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993) oraz Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa A. Duszak (Warszawa, 1998). Dostępny jest też polski przekład Wstępu do lingwistyki tekstu R. A. de Beaugrande’a i W. U. Dresslera (Warszawa 1990). Podręcznik niemieckich autorów pochodzi jednak z 1981 roku, ukazuje więc stan dyscypliny sprzed ćwierci wieku.

Bardziej aktualne, a zarazem syntetyczne i kompleksowe ujęcie tej problematyki można natomiast znaleźć w - stanowiącej podstawę niniejszego wydania - pracy zbiorowej Discourse Studies (Londyn 1998), opracowanej przez holenderskiego teoretyka T.A. van Dijka, autora wielu fundamentalnych prac z zakresu teorii tekstu. Na zbiór ten składają się dwa tomy artykułów, napisanych przez autorów pochodzących z różnych krajów i reprezentujących różne dyscypliny oraz orientacje badawcze. Kompendium to stanowi obecnie chyba najobszerniejszy, najnowocześniejszy i przejrzyście uporządkowany wykład wiedzy o dyskursie. Istnieją więc dwa istotne powody, by udostępnić tę pracę polskiemu czytelnikowi. Po pierwsze, ze względu na wysokie walory dydaktyczne książka jest dobrym wprowadzeniem do analizy dyskursu dla osób zainteresowanych tą problematyką. Po drugie, dla czytelników bardziej zaawansowanych prezentowana praca może stanowić źródło wiedzy o aktualnym stanie badań w światowej humanistyce.

W oryginale Discourse Studies obejmują dwa tomy, które w pewnym stopniu łączą się ze sobą, ale mogą być też czytane oddzielnie jako względnie niezależne całości. Tom 1 Discourse as Structure and Process zawiera opis werbalnych (i wizualnych) struktur tekstowych oraz mechanizmów poznawczych umożliwiających porozumiewanie się. W tomie 2 Dicourse as Interaction in Society potraktowano dyskurs jako zdarzenie, zachodzące w konkretnej sytuacji oraz pociągające za sobą istotne następstwa w życiu społecznym. Zwrócono tutaj uwagę m. in. na takie zagadnienia, jak wpływ uwarunkowanej społecznie tożsamości płciowej (gender) na dobór strategii komunikacyjnych, związek między dyskursem, pochodzeniem etnicznym a ideologią, czy też kulturowe nacechowanie niektórych gatunków mowy (współautorką tego ostatniego rozdziału jest A. Wierzbicka, która analizuje specyfikę takich form, jak „kawał” i „podanie”).

Przedstawiając czytelnikowi jedynie wybór tekstów, staraliśmy się dobrać je w taki sposób, by tworzyły stosunkowo spójną i pełną całość. Dlatego zdecydowaliśmy się na przełożenie przede wszystkim najważniejszych roz-działów z tomu 1., przyjmując jego tytuł dla całości. Chcieliśmy, by wybrane rozprawy ukazywały kolejne poziomy i aspekty analizy dyskursu, zrezygnowałam y zaś z rozdziałów poświęconych poszczególnym odmianom gatunkowym np. narracji) albo przekazom pozawerbalnym (semiotyka obrazu). Dołączamy tu tylko jeden rozdział, poświęcony pragmatyce, z tomu drugiego, gdyż zawiera on dobre omówienie zagadnień, które zyskały spore znaczenie w