16095 str47 (3)

barwy, przypominających żyłkowanie i plamki marmuru (draps marbrćs) lub kropki w suknie, zwanym drap gon!i.

Ilością odcieni barwnego sukna jednolicie farbowanego prześcignęli farbiarze wielkich flamandzkich ośrodków snkiennictwa nawet Florencję. Uzyskano we Flandrii 10 odcieni barwy czerwonej, 6 tonów niebieskiej, 3 tony zielone zasadnicze, przy tym dużą ilość barw mniej intensywnych, złamanych. Barwa szara występuje w zestawieniach z XV w. dość często w różnych odcieniach, perłowym gołąbkowym, popielatym jasnym i ciepłym, łączonym czasem w ubiorach z barwą różową. Różne odcienie umiano nadawać często używanej w średniowieczu barwie malinowoczerwonej. Recepturę farbiarską utrzymywano w tajemnicy, obawiając się naśladownictwa; sztuka farbiarska przechodziła przez pokolenia nie zapisana w aktach cechowych. Bogactwo kolorytu sukna używanego na ubiory późnego średniowiecza przekazało nam malarstwo flamandzkie pierwszej połowy XV w. w licznych kompozycjach treści religijnej, w barwnych szatach o bogatym układzie fałdów, obok wzorzystych tkanin jedwabnych.

Historia sukiennictwa europejskiego posiada bogatą literaturę naukową, w której znalazły obszerne opracowania różne problemy związane z tym przemysłem, tak ważnym w średniowieczu. Omówione zostały problemy organizacji pracy, pochodzenie najważniejszych surowców, wełny, barwników, podział pracy i cykl produkcyjny przy wyrobie sukna. W nowszych dziełach poddano analizie związaną z ówczesnym ustrojem cechowym sprawę wyzysku społecznego tkaczy i rzemieślników pracujących we flandryjskim sukiennictwie oraz rozwoju sukiennictwa wiejskiego i w małych miejskich ośrodkach, nie podlegających surowej kontroli cechowej. Problemy organizacji handlu sukna w średniowieczu i rosnąca-konkurencja różnych ośrodków tkactwa na tle panujących stosunków społecznych i ekonomicznych w XIV i XV w. zostały również zestawione porównawczo i kry-tycznic-UWe wszystkich krajacli średniowiecznej Europy istniała wytwórczość sukna na potrzeby miejscowe z wełny średniej lub niskiej jakości, poddana — jak wszystkie rzemiosła — kontroli cechowej. Sukno to zaspokajać mogło _potr zęby niezbyt zamożnych, a także ubogich nabywców. Ze względu na koszt barwienia były w tej produkcji tkaniny często o naturalnej barwie wełny czarnej, szarobrązowej, białej lub farbowane tanimi barwnikami pochodzenia roślinnego. Sprzedaż tych tkanin odbywała się na jarmarkach o małym lokalnym zasięgu i w składach kupieckich, które na pierwszy plan wysuwały zawsze suknayflobrego gatunku, pochodzące z importu. Do najbardziej cenionych tkanin wełnianych należał^jxt wczesnego okresu XII w. sukna z ośrodków tkackich Flandrii, z Gandawy. Bruges, Ypern i in. Miasta te rozpoczęły wcześnie produkować luksusowe sukno, przeznaczone na wywóz 2a granicę, z najlepszych gatunków wełny flamandzkiej i angielskiej sprowadzanej do Bruges. We wczesnym okresie aż do końca XIII w. dużą ilość sukna białego, jeszezs.. nie farbowanego, zakupywali we Flandrii kupcy z Florencji, by po wykończeniu i farbowaniu sprzedać ten wyborowy towar na Wschodzie, w Turcji i Persji. Od końca XIII w. farbiarze flandryjscy mogli podjąć się już barwienia sukna i uzyskiwali wszelkie wymagane odcienie barw trwałych. Wynikiem przemyślanej, lecz kosztownej organizacji pracy i starannej selekcji surowców była wysoka jakość produkcji flamandzkich sukienników, przeznaczonej na eksport. Po ukończeniu długiego cyklu zabiegów uszlachetniających tkaniny te były starannie mierzone (draps de muisort) i opatrywane znakami kontroli stwierdzającej, czy zwinięte sztuki posiadają odpowiednią długość, szerokość i gęstość osnowy. Wysoka jakość sukna flandryjskiego, gwarantowana cechową i miejską kontrolą, siata się przykładem i wzorem naśladowanym w innych ośrodkach przemysłu sukienniczego. W najbliższym

31 ii

sąsiedztwie Flandrii rozwinęło się sukiennictwo w Brabancji, w Brukseli, Malines, Antwerpii, Lou-vain i od XIII w. tkaniny brabanckie były cenione na równi z flandryjskimi. Sukno francuskie wyrabiano w graniczących prowincjach Artois i Pikardii jeszcze przed XII w., w miastach Arras i Amiens. Cenione były w wyrobach francuskich sukna gładkie, jednolicie barwione (draps pleins) i ciemnoniebieskie, barwione kosztownym barwnikiem pastel. Ośrodkiem sukiennictwa francuskiego byto miasto Reims. Oprócz sukna wyrabiano w Reims w drugiej połowie XIV w, cienkie, delikatne tkaniny o splocie płóciennym, nazywane we Francji Camelot. Jako surowca używano do ich wyrobu jedwabistej wełny z kóz, sprowadzanej z Armenii. Tkaniny te poznali krzyżowcy w Syrii, gdzie je wyrabiano. Ubiory letnie z kamlotu nosił m. in. król francuski św. Ludwik (1214—1270); w XIII w. kam-loty sprowadzano także z Armenii. Sukna południowofrancuskie z Montpellier i Narbonne słynęły z intensywnych barw niebieskich i szkarłatnych. Na jarmarkach, odbywających się kolejno w miastach hrabstwa Szampanii, w Troyes, Bar-sur-Aube, Lagny nad Mamą i w Proyins, gdzie był wielki ośrodek sukiennictwa, wystawiano na sprzedaż wszelkie rodzaje sukna z Francji, Flandrii, Brabancji, Anglii i Włoch przy udziale wielu zagranicznych kupców. Ustaliły się wówczas dla Francji miary długości, według których sprzedawano tkaniny. W Provins przechowywana była w kościele żelazna miara długości łokcia paryskiego, która wynosiła 1,189 m; na niej zaznaczona była mniejsza lokalna miara łokcia z Provins, 0,831 m. Po upadku jarmarków w Szampanii wysunęły się na pierwszy pian jarmarki w Bęaucaire nad Rodanem, istniejące od 2. poł. XIII w., dokąd przybywali kupcy z Syrii, Tunisu, Italii, Hiszpanii, Anglii i Niemiec. Uczęszczane licznie w XIII w. były jarmarki w Paryżu, z halami wystawowymi kupców różnych towarów tekstylnych i galanteryjnych, połączone ze świętem ludowym i zabawami. Międzynarodowe znaczenie posiadały również jarmarki ze sprzedażą sukna w Poitiers, na szlaku pielgrzymów podążających do Santiago de Compostella w Hiszpanii oraz do opactwa w St. Gilles, dokąd przybywali w XII w. do grobu św. Idziego pielgrzymi z północy, Anglicy, Duńczycy, Polacy i in. Był to zarazem punkt zborny dla pielgrzymów do Ziemi Świętej. Ze względu na dogodne położenie miasta i transport towarów spławnymi kanałami St. Gilles było miejscem spotkań kupców na skalę międzynarodową. Jarmarki, licznie uczęszczane przez kupców różnych narodowości, szlaki pielgrzymie do miejsc odpustowych, wędrówki rzemieślników, podróże odbywane w różnych celach przyczyniały się we wczesnym średniowieczu do wytworzenia pewnej jednolitości ówczesnej mody, w której zarysowujące się różnice lokalne nie mogły się długo utrzymać. Duże ożywienie rzemiosł związanych z ubiorami dworskimi wprowadzały rezydencje dworów książęcych. Po założeniu w 1364 r. w Dijon siedziby dworu książąt burgundzkich okoliczne jarmarki dostarczały większej ilości tkanin sukna flamandzkiego dla dworu i tańszego francuskiego dla służby. Po przeniesieniu się książąt burgundzkich do Brukseli w XV w. promieniowała stamtąd moda ozdobnych męskich ubiorów, na które używano prócz sukna tkanin jedwabnych i aksamitów.

Ośrodkiem handlu suknem, a później również produkcyjnym sukiennictwa była Florencja. Początkowo kupcy florenccy zakupywali nie wykończone tkaniny flandryjskie; wyborowe sukno farbowali stosownie do wymagań lewantyńskicj klienteli i sprzedawali na Wschodzie, w Turcji i Persji. W XIII w. produkowano już we Florencji z doskonalej wełny angielskiej, sprowadzanej z Bruges drogą morską i lądowa, sukna przeznaczone na sprzedaż za granicę. Sukno florenckie poszukiwane było przez kupców w krajach nad Morzem Śródziemnym i na Zachodzie, głównym jednak odbiorcą był zawsze Wschód, sukna florenckie szły bowiem przez Wenecję do Persji i Chin; w zamian 2a to przychodziły: surowy jedwab, korzenie, barwniki i środki potrzebne do wykończenia sukna. Dla pro-

217