16302 S5006392 (2)

carskiego (Poleska 2000). O ile lii interpretacja jest słuszna, w niedalekiej odległości od obiektu 72 należałoby oczekiwać istnienia domostwa garncarza (w położonej dalej na E, niebadnnej części stanowiska?).

Skupienie materiałów najmłodszej fazy wystąpiło także w zachodniej partii tenisy płeszowskiej. w rejonie stanowiska Kraków Pleszów I8A. w odległości około 200 m na SW od rozleglej, opisanej wyżej strefy zasiedlenia. Wprawdzie nie zanotowano w tym rejonie, jak dotychczas. żadnych wgłębionych obiektów, a jedynie sporą serię ceramiki na powierzchni kilku arów, jednak pamiętać trzeba, iż stopień rozpoznania tej partii stanowiska jest niewielki. Niewykluczone więc. iż można oczekiwać istnienia w tym miejscu pozostałości zabudowy z tego czasu (niewielkiej jednodworezej osady?).

Nakreślony wyżej obraz zasiedlenia terasy ple-szowskiej w III-ej, najmłodszej fazie powstał w oparciu o analizę rozrzutu znalezisk, których ramy czasowe obejmują okres około 100 lat. Zabudowa osiedla funkcjonującego przez tak długi odcinek czasu musiała się zmieniać. Można liczyć się z istnieniem przynajmniej trzech faz. budow lanych (por. podobne szacunki w stosunku do współczesnej osady w Krakowie Krzesławicach).

W świetle pozostających do naszej dyspozycji źródeł nie jest możliwe dokładniejsze datowanie poszczególnych obiektów, a więc i rozstrzygnięcie czy wszystkie z postulowanych tu domostw (zagród) i ewentualnie ile budynków istniało równocześnie.

Stanowisko Kraków Wydąże 5 położone jest na wydłużonym cyplu wysokiej terasy lessowej, wcinającym się głęboko w szeroką dolinę zalewową Wisły, w odległości około 3 km na północ od współczesnego koryta tej rzeki. Ku północy cypel przechodzi w rozległą powierzchnię terasy, ograniczoną przez stok wysoczyzny lessowej. Od południa, zachodu i wschodu stanowisko otacza szeroka płaszczyzna niskiej terasy akumulacyjnej (193-196 m n. p. m.). w którą cypel schodzi dość stromym stopniem, zwłaszcza w części zachodniej i południowej. Maksymalne przewyższenie wypłaszczo-nej partii cypla w slosuku do doliny zalewowej wynosi około 7-9 m. Strefa leżąca u podnóża stoków cypla to teren podmokły, odwadniany przez system cieków (obecnie rówów melioracyjnych) opływających stanowisko od zachodu, południa i wschodu. Rzeźba opisywanego tu terenu jest współcześnie silnie przekształcona wskutek prowadzonych w latach 50-tych prac ziemnych. związanych z budową wysokiego nasypu kolejowego i rowów odwadniających tor kolejowy, które doprowadziły do rozczłonkowania pierwotnie zwartej formy geomorfologicznej. Została wówczas także znacznie obniżona (o około 3-7 m) rozległa, wschodnia partia cypla. Omawiany obszar, pokryty żyznymi glebami na-lessowymi, jest stale intensywnie użytkowany rolniczo.

Rozpoznany archeologicznie (wykopaliskowo i powierzchniowo) obszar występowania obiektów i materiałów zabytkowych w warstwie kulturowej, z wszystkich okresów użytkowania stanowiska (od neolitu do wczesnego średniowiecza), obejmuje teren o długości około 700 m po osi N-S i około 200-300 m wzdłuż osi W-E. Całkowita jego powierzchnia szacowana jest więc

nu około 20 ha. Strelu występowaniu materiałów grupy tynieckiej jest wyraźnie mniejsza i zajmuje obszar o powierzchni około 10-11 hu. położony głównie w centralnej i południowej partii stanowisku. Zasadniczo przyjąć można, iż rozpoznano archeologicznie większość obszaru zujmowunego przez, osudnictwo starożytne oraz wczesnośrcdnowicczne i prawie całą strefę zajętą przez osadę kultury lateńskiej, wyjąwszy ewentualnie jej północno-zachodni skraj, położony nu N i NW od niewielkich wykopów założonych w latach 1994-96 (ury W5B/ 6B, 7ABD, 21C, 1290). 1300)). Stopień rozpoznania poszczególnych jego partii jest jednak nierównomierny. Osobną kwestią pozostaje wartość poznawcza przeważającej części źródeł pozyskanych w trakcie prowadzonych w lalach 50-tych, w bardzo „ostrym” tempie, badań ratowniczych rozległego obszaru stunowisku (około 6.5 ha), zwluszc/a w centralnej i wschodniej jego partii. Nowsze prace wykopaliskowe (1988.1990,1991, 1994-1996) miały stosunkowo niewielki zakres, zważywszy wielkość powierzchni stanowiska i skalę badań z. lut 50-tych - łączna powierzchnia wykopów sondażowych. założonych wówczas w różnych partiach stanowiska wynosiła nieco ponad 10 arów.

Ogółem w trakcie wszystkich sezonów wykopaliskowych zarejestrowano 560 obiektów różnych kultur (425 obiektów odkryto w latach 1950-53, a pozostałe 135 podczas nowszych badań). Do tej liczby dodać należy przynajmniej część spośród około 50 nienumero-wanych i najczęściej niedokładnie zlokalizowanych jam bądź skupień ceramiki, o których wspominują dość enigmatyczne zapisy w dziennikach i uwagi na metrykach dołączanych do zabytków (głównie z pierwszego sezonu badań ratowniczych w 1950 r.). Najpewniej 83 obiekty wiązać można z osadnictwem grupy tynieckiej. Na planie zbiorczym (tabl. 202) uwzględniono jedynie 73 z nich. opatrzone numerami, lokalizowane z dokładnością do jednej ćwiartki ara. w tym 5 obiektów odkrytych podczas nowszych badań (W5/43/90, W5A/2/9I, W5B/4/94. W5B/18. 24/96), a ponadto 3 nienumero-wane „skupiska", które na podstawie wzmianek w dokumentacji interpretować można jako pozostałości całkowicie zniszczonych jam lateńskich. Żadnych koordy-natów umożliwiających lokalizację nie posiada 6 kolejnych obiektów (nr 19,62,71,181,185,193) oraz „skupisko ceramiki" bez numeru (nr. inw. NH:W5/405/ 50). Nadmienić trzeba, iż spora liczba obiektów zarejestrowanych w trakcie badań z lat 50-tych to obiekty o mieszanej zawartości kulturowej, stanowiące najprawdopodobniej oznaczone jednym numerem pozostałości kompleksów różnoczasowych jam, nierozróżnionych podczas eksploracji. Znaczny udział zabytków grupy tynieckiej (głównie ceramiki) w ich inwentarzach po-zwalu jednak sądzić, iż we wspomnianych kompleksach jam znajdować się musiały z pewnością m.in. zagłębione obiekty lateńskie. Zabytki grupy tynieckiej stwierdzono tukże w obrębie 98 arów. Z niektórych arów pochodzą bardzo liczne serie znalezisk, sugerujące obecność zniszczonych lub nierozpoznanych w trakcie badań jam. Zakres i tempo prowadzonych prac budowlanych, które nadzorowała niewielka grupka archeologów, spru-

wiły, że zarejestrowane wówczas obiekty to z pewnością tylko część rzeczywiście istniejących. Dowodem lego jest stosunkowo spora liczba obiektów, które stwierdzono na niewielkiej przestrzeni odsłoniętej w trakcie nowszych badań sondażowych na stanowisku. Uzyskany na podstawie rezultatów badań ratowniczych obraz zabudowy i skali użytkowania lego terenu może być zatem mocno zniekształcony. Stopień zniszczenia obiektów. pobieżna eksploracja uchwyconych ich pozostałości i szczątkowość dokumentacji terenowej sprawiają, że jakiekolwiek wnioski odnośnie do zasiedlenia tego terenu w okresie lateńskim opierać można wyłącznie na rezultatach analizy typologiczno-chronologicznej odkrytych w nich inwentarzy zabytków ruchomych. Te ostatnie są jednak bardzo często nieliczne (zapewne niekompletne). a nierzadko wtórnie zmieszane. Poza charakterystycznymi fragmentami naczyń, nie zawierają żadnych innych zabytków o walorach ściślejszych wyznaczników chronologii. Uniemożliwia to dokładniejsze datowanie, pozwalając, co najwyżej, zaliczyć konkretny obiekt do jednej z trzech faz osadniczych. Analiza rozmieszczenia obiektów i skupisk zabytków w warstwie kulturowej, odnoszonych do poszczególnych faz pozwoliła jedynie orientacyjne określić zasięg i wielkość strefy objętej użytkowaniem w kolejnych horyzontach czasowych. Wszelkie dalej idące wnioski dotyczące rozplanowania osady i form zabudowy nie są możliwe.

Strefa zagospodarowana w I-ej. najstarszej fazie obejmowała prawdopodobnie obszar o powierzchni około 5,5-6 ha. położony w centralnej i południowej partii stanowiska (ryc. 31). jak się wydaje, bez tej jego części. która znajduje się w strefie czołowej cypla. W wykopach sondażowych, założonych tam w 1988 r.. nie stwierdzono bowiem obecności żadnych obiektów grupy tynieckiej, ani też zabytków w warstwie kulturowej, a w trakcie badań powierzchniowych tego rejonu znaleziono jedynie pojedyncze, drobne skorupy (w tym ula-miki ceramiki grafitowej), które jedynie ogólnie wiązać można z osadnictwem lateńskim. Odległość między najdalej na południe i północ położonymi obiektami (obiekty 384 i W5A/2/91) wynosi w linii N-S około 300 m. Z osadą najstarszej fazy łączyć można, bez większych wątpliwości, 11-13 obiektów. Dziewięć z nich odkryto podczas badań w latach 50-iycb (obiekty 163. 206. 251, 384. 409 - układ stratygraficzny dwóch jam 1-ej i 111-ej fazy, 413, 421 i niczlokalizowane na planie stanowiska jamy 62 i 193). Ponadto jedno ze ..skupisk" materiałów, nieoznaczone numerem w trakcie badań (wg notatki na metryce były to pozostałości zniszczonej przez koparkę jamy zlokalizowanej „375 m na S od drogi do Sandomierza" i „17 m na W od toru"). Do tej fazy niewątpliwie należały też pozostałości dwóch budynków odkrytych w wykopach sondażowych z lat 1990-1991 (obiekty W5/43/90. W5A/2/91) oraz jamy W5B/24/96 zniszczonej przez rów przemysłowy. Reliktami budynków były prawdopodobnie także 2(3?) spośród wymienionych poprzednio obiektów z dawniejszych badań -ob. 384, w którym znaleziono fragmenty żelaznej radli-cy. oraz obiekt 421, interpretowany jako warsztat kowal-sko-odlcwniczy, a prawdopodobnie także obiekt 251 (wg notatki w dzienniku zniszczona „ziemianka z paleniskiem"), Pozostałe to najpewniej niewielkie jamy zawierające, z reguły, nieliczne serie ceramiki. Ponadto, w warstwie kulturowej, w obrębie 24 arów zlokalizowanych zasadniczo w sąsiedztwie wymienionych wyżej obiektów, zarejestrowano koncentracje materiałów odnoszonych do omawianego tu odcinka czasu.

Skromna liczba obiektów sugeruje, że intensywność zabudowy osady tego horyzontu była stosunkowo niewielka. Pamiętać jednak należy, iż faktyczny obraz może być mocno zniekształcony na skutek zniszczeń spowodowanych przez młodsze osadnictwo, jak też współczesne prace budowlane. Nie wiadomo też, jaką część obiektów udało się zauważyć i uratować w trakcie prac niwelacyjnych, które, jak wspomniano, koncentrowały się w najbardziej intensywnie użytkowanej wówczas (i później) partii osady. W każdym razie, stosunkowo spora liczba pewnych lub domniemanych budynków, a przede wszystkim znaczna wielkość obszaru zajmowanego przez zabudowę, wskazują, że była to prawdopodobnie dość duża wioska, w obrębie której oczekiwać można istnienia przynajmniej kilku równocześnie funkcjonujących domostw (zagród). W jednej z nich działał też warsztat kowala-odlewnika.

Wielkość strefy zajętej przez pozostałości zabudowy O-ej fazy nie uległa zbyt radykalnym zmianom (ryc 32). W oparciu o analizę rozmieszczenia obiektów, obserwować można jedynie niewielkie przesunięcie jej ku północy (około 50-60 m). Sądząc jednak na podstawie niemal trzykrotnie większej liczby zarejestrowanych obiektów i znacznie większego stopnia nasycenia warstwy kulturowej zabytkami tej fazy (głównie ceramika najwcześniejszego stylu kultury przeworskiej), wzrosła znacznie intensywność użytkowania obszaru zajętego przez osadnictwo, a najpewniej także gęstość zabudowy. Z omawianym tu horyzontem wiązać można, w miarę pewnie, łącznie 31(32?) obiektów, w tym 1 bez koordynatów umożliwiających lokalizację (ob. 19), a także I ..skupisko" bez numeru (położone w odległości „535 m na S od drogi i 20 m na E od toru"). Wszystkie obiekty pochodzą z badań ratowniczych 1950-52 r. (obiekty 39.54.64.95.107.108.125.142,144.145.146.153.154. 160. 161. 218. 235. 237, 239, 240. 257.261, 280?, 284, 302, 330. 351. 366. 367. 370). Jak wnioskować można z nie zawsze jasnych zapisów, nielicznych rysunków bądź szkiców w dziennikach badań, były wśród nich pozostałości 8 budynków (obiekty 144. 145. 154, 161?. 235. 239. 284.367). Obiekty interpretowane jako relikty półzicmia-nek zlokalizowane były dość blisko siebie, w odległości 15-40 m (ryc. 28). Oczywiście, nie musi to znaczyć, że zabudowa osady była aż tak intensywna. Nie sposób bowiem ocenić, które z nich mogły rzeczywiście istnieć równocześnie. a jak wspomniano już przy okazji omówienia współczesnej osady w Krakowie Pleszewie 17-20. ramy czasowe 11-ej fazy osadniczej pozwalają liczyć się z istnieniem przynajmniej czterech faz budowlanych.

Z osadą tej fazy w Krakowie Wyciążu wiąże się najpewniej także znalezisko reliktów pieca garncarskiego do wypału ceramiki „siwej" i grafitowej (ob. 218), odkrytego w północno-wschodniej strefie jej zasięgu.

229