18238 IMG�58

W sposobi h definiowania radzenia sobie pr/c/. różnych badacz różnił? dwie zasadnicze orientacje, W obrębie pierwszej traktuje sic rał^ jj.kn względnie uwala właściwość. tendencję do określonych form^ i w sytuacjach trudnych, Radzenie sobie to charakterystyczny dla danej ffl którego znajomo^ pozwala przewidywać jej zachowanie wobec (rudno,% 1994), Takie rozumienie radzenia sobie prezentują m.in. Haan czy Taylor (Nj szen-Niejodek 1996), /daniem pierwszego, za skuteczne radzenie sobie od^ ^ d/ialna jest asymilacja nowych informacji o sobie i otoczeniu oraz akomoda^ tych asymilacji poprzez działania zapewniające dynamiczną równowagę (_rJH ważenie, oderwanie, symbolizację, wybiórczą uwagę, odwrócenie, przekształć^ uwrażliwienie, Iragmentaryzację). Radzenie sobie stoi najwyżej w hierarchii d ■ lań człowieka wobec trudności. Taylor (tamże) opisując działanie jednostki &, J tuacji zagrażającej, wyodrębnia trzy kategorie wysiłków: poszukiwanie znacz zdarzenia, opanowywanie sytuacji przez kontrolę zdarzenia i wzmocnienie poprzez porównywanie siebie z ludźmi znajdującymi się w jeszcze gorszej acji. Radzenie sobie autorka definiuje jako stały powtarzalny schemat oparty ^ etapach, nieuwzględniający żadnych różnic indywidualnych.

Sheridon i Radmacher (za: Heszen-Niejodek 1996) wyróżnili dwa style radze, nia sobie w sytuacjach trudnych. Pierwszy (tzw. radzenie sobie „skoncentrować na problemie”) obejmuje taktyki gromadzenia i wykorzystywania informacji doty. czących wydarzenia stresowego, mianowicie: monitorowanie stresu, strukturaliza-cję i wykorzystanie umiejętności społecznych. Drugi styl (tzw. radzenie sobie „skoncentrowane na emocjach") polega na pomijaniu i unikaniu informacji o wy. darzeniu stresowym. Zdaniem Englera i Parkera (tamże) istnieją trzy podstawowe style radzenia:

-    skoncentrowane na radzeniu,

-    skoncentrowane na emocjach,

-    skoncentrowane na unikaniu.

Terelak (1993) uzupełnia podział wprowadzając bezpośrednie działanie oraz procesy intrapsychiczne.

Autor reprezentujący drugą orientację skupia się na analizie działań podejmowanych przez jednostkę w konkretnej sytuacji trudnej, rozpatrując radzenie sobie jako proces, charakteryzujący się określoną dynamiką i strategią, której stosowanie zależy od interakcji czynników podmiotowych i sytuacyjnych. Folkman i Lazarus (za: Łosiak 1994; por. Kirenko 2002) definiują termin radzenie sobie jako stale zmieniające się wysiłki poznawcze i behawioralne, ukierunkowane na uporanie się ze stresem. Autorzy podkreślają, że konieczne w przezwyciężaniu sytuacji stresowej jest posiadanie umiejętności świadomego stosowania strategii działania, którym stosowaniu sprzyjają określone cechy procesów poznawczych oraz zdolności w zakresie spostrzegania związków przyczynowych w stosunkach interpersonalnych (za: Heszen-Niejodek 1996). Zatem radzenie sobie rozumiane jako strategia polega na traktowaniu trudności jako problemu do rozwiązania i obejmuje: dokładne sformułowanie problemu, wypracowanie zestawu alternatywnego spośród jego

rozwiązań, wybór sposobu ocenianego jako najtrafnie jszy, weryfikację tego sposobu. Lazarus (za: Łosiak 1994; por. Kirenko 2002) w swojej strategii radzenia sobie skupia się na tym, w jaki sposób człowiek faktycznie działa w sytuacji trudnej. Działania jednostki analizowane są zazwyczaj w określonej, konkretnej sytuacji, ponieważ w dużym stopniu od niej zależą. Zmiana relacji jednostki z otoczeniem implikuje zmianę form radzenia sobie, zatem trudno mówić o typowych dla jednostki formach działania. Procesy radzenia sobie zdaniem autora pełnią dwie zasadnicze funkcje, tj. regulowanie emocji oraz rozwiązanie problemu. Przy czym działania skierowane na emocje obejmują również mechanizmy obronne, które na pewnym etapie rozwoju mogą ułatwić koncentrację na problemie, redukując emocje i doprowadzając do samouspokojenia (por. Terelak 1993). Badania prowadzone przez Lazarusa (za: Kirenko 2002) udowodniły, że istnieją znaczące różnice w stosowaniu strategii, w zależności od sposobu oceny sytuacji. Osoby oceniające sytuację ze względu na możliwość działania, stosowały w większym stopniu radzenie sobie skierowane na problem, a w mniejszym skierowane na emocje. Jeżeli sytuacja oceniana była jako zagrażająca wartościom oraz dobru bliskich, stosowane były zachowania polegające na aktywnym działaniu wobec problemu, kontrolowaniu emocji oraz z drugiej strony ucieczce i unikaniu.

Heszen-Niejodek (1996, s. 19) proponuje ujmować styl radzenia sobie jako „będący w dyspozycji jednostki i charakterystyczny dla niej zbiór strategii czy sposobów radzenia sobie, z których część uruchamiana jest w procesie radzenia sobie z konkretną konfrontacją stresową”. Autorka wyróżnia cztery rodzaje strategii, zakładając przy tym, że przewaga strategii określonego rodzaju pociąga za sobą tendencje do ich częstego stosowania:

-    duża czujność/silne unikanie,

-    duża czujność/słabe unikanie,

-    mała czujność/silne unikanie,

-    mała czujność/słabe unikanie.

Jednostka reprezentująca pierwszy styl radzi sobie wykorzystując informacje o sytuacji problemowej, jak i chroniąc przed takimi informacjami. Drugi styl pre-| dysponuje osobę do pokonania problemu dzięki przetwarzaniu informacji. Trzeci \ wariant radzenia sobie zakłada unikanie informacji o problemie, natomiast ostatni ; styl predysponuje jednostkę do małej aktywności zaradczej.

Wybór strategii radzenia sobie z problemami zależy niewątpliwie od wielu i czynników. Najistotniejsze są:

-    wielkość zagrożenia i mechanizmy obniżające sprawność intelektualną,

-    czynniki sytuacyjne,

-    wyznaczniki osobowościowe (struktura motywacji, możliwości ego, dyspo-■ zycje obronne, temperament, optymizm, poczucie własnej skuteczności, płeć, wiek,

| iloraz inteligencji, wykształcenie),

-    uwarunkowania osobowościowe, w tym styl radzenia sobie,

-rodzaje sytuacji problemowej,

-wsparcie społeczne (Łosiak 1994; Wrześniewski 1996; Heszen-Niejode 1996; por. Kirenko 2002).