18367 IMG 35

z

>

>

n m

C&fAf i,, rmsdnti tX

Ale ruch czułość sprawujący nj^ "#^111.* «!• tylko się odbywa w organie na działanie przedmiotów zewnętrz.

nych wystawianym; przechodzi jeszcze do mózgu, to jest do tego organu, który, według postrzeżeń, okazuje się być pierwszą i przcdnięjszą^{1 2} czucia sprężaną. Przyczyną więc czułości jest związek, któiy między organami i móz.

giem zachodzi.

W rzeczy samej, gdyby mózg przyczyną jaką naci-

śniony nie mógł iść za wrażeniami od zmysłów' przędą-mmi. zwierze natychmiast zostałoby nieczułym. Gdy zaś wolność tej pierwszej czucia sprężynie jest przywrócona, wtedy organa działają na mózg, mózg wzajemnie na organa i czucie znowu się okazuje.

Chociażby mózg miał zupełną wolność, może się jednak trafie, że albo mały. albo żadnego nie będzie miał związku z inszą częścią ciała. Zatkanie na przykład albo mocne w ręku związanie umniejsza albo tamuje związek mózgu z ręką; przeto i czucie ręki wtedy się umniejsza albo całkiem ustaje.

Wszystkie te zdania postrzeleniami są stwierdzone; tyłkom je od dowolnych przypuszczeń oczyścił, i ten był jedyny sposób objaśnienia tej materii.

Gdy tedy odmienne determina-

cje ruchu wegetacji* są jedyną

fizyczną i powodową czułości przy-

czyną. stąd wynika, że tylko tyle czujemy, ile organa nasze dotykają się albo są dotknięte; i że przedmioty na

leg&tr).

organa działające jedynie przez dotknięcie udzielają ru chowi wegetacji te determinacje, które czułość sprawują- Przeto słyszenie, widzenie, powonienie i smak uważać można z tego względu jako części zmysłu dotykaniaK Oko nie obaczy, jeśli ciała pewnego kształtu nie uderzą błony jego siatkowej (retina); ucbo nie usłyszy, jeśli msze ciała kształtu odmiennego nie uderzą jego bębenka ć/jm-banum). Słowem, początek rozmaitości czucia jest w rozmaitości determinacji, które ruchowi nadają przed-mioty, stosownie do składu organicznego części na ich działanie wystawionych.

Lecz jakim sposobem dotknięcie M-**    pewnych ciałek sprawić może

czucie dźwięku, światła, Łoloru ? Może by się to wyłożyć mogło, gdyby istota duszy, mechanizm oka, ucha, mózgu, natura promieni na siatkę działających i powietrza bębenek uderzającego były znajome. Lecz tego wszystkiego nie znamy; i wykład wspomnianych fenomenów* tym chętnie zostawić możemy, którzy tam, gdzie doświadczenie żadnej pomocy nie udziela^{3 4 5 6}, przypuszczenia roić lubią.

Gdvby Bóg w ciele naszym nowy ^v*~    organ zdolny do nadania ruchowi

nowych determinacji utworzył, doznalibyśmy wtedy czuciów nowych i różny ch od ty ch. których teraz doznajemy³. Nowy ten organ pomógłby

1

¹ Kaczej: ^najprzedniejszą⁴*' (prmcipal).

2

Dokładniej: ruchu sprawiającego wegetację (motwtmmi qm faii

3

Raczej: różne kierunki rozszerzenia zasięgu zmysłu dotyku

4

(des extenskms du tact).

5

* Tak wili III wyd. W wyd. I: „gdzie doświadczenie pcwaocy nie ężym*\

6

W II i III wyd.: „czucia nowego i całkiem różnego od t«fo, jakiego teraz za pomocą zmysłów nam nadanych doznajemy”.