16615 LastScan32

Rola wartości

Omawiane tendencje w rozwoju moralnym młodych dorosłych odnoszą się głównie do zmian w strukturalnych własnościach rozumowania moralnego. Wielu badaczy uznaje takie podejście za niewystarczające, podkreślając rolę jaką w życiu i rozwoju jednostki spełniają wartości. Generalnie można powiedzieć, że wpływają one na ocenę zjawisk w otaczającej nas rzeczywistości i ukierunkowują ludzkie działanie. Ich interioryzacja umożliwia jednostce opracowywanie względnie stałych i spójnych strategii adaptacyjnych.

Specyfika zadań rozwojowych pozwala oczekiwać, że w poszczególnych okresach życia różne wartości będą spełniać rolę nadrzędnego regulatora. Okazuje się np., że po urodzeniu pierwszego dziecka, w ocenach młodych matek i ojców wzrasta ranga wartości rodzinnych w porównaniu z innymi wartościami (Matuszewska, 1993). Ponadto zaobserwowano, że młodzi dorośli rozwiązując hipotetyczne dylematy życiowe, częściej kierują się wartościami związanymi z rozwojem , Ja”, niż wartościami związanymi z relacjami interpersonalnymi, czy z aktywnością społeczno-zawodową (Gurba, Niemczyński, 1993). Wydaje się więc, że we wczesnej dorosłości zaznacza się rola wartości związanych z życiem rodzinnym oraz rozwojem „Ja”.

Na koniec należy zauważyć, że tworzony na podstawie badań empirycznych obraz moralności młodego dorosłego, podobnie jak charakterystyka jego możliwości poznawczych, w dużym stopniu zależy od stosowanej metody badawczej. Zwrócił na to uwagę L. A. Kurdek (1989) badając rozumowanie moralne przy zastosowaniu dwóch grup dylematów różnie ujmujących zasadę sprawiedliwości: w kategoriach zakazu oraz w terminach prospołecznych interakcji. Okazało się, że typ orientacji moralnej ujawniony w badaniach przez młodych dorosłych, w znacznym stopniu zależał od rodzaju problemu, wobec którego byli oni postawieni.

6.5. Zmiany w osobowości

Przywołując przedstawione na wstępie tego rozdziału, spojrzenie na dorosłość przez zadania rozwojowe, oczekiwać można zmian rozwojowych również w obrębie struktury osobowości młodych dorosłych. Wielu badaczy rozwoju człowieka w ciągu życia (np. Erikson, Levinson) wskazuje na niemal bezpośredni związek między określonymi zadaniami i wydarzeniami życiowymi a właściwościami ego, czy też strukturą życia. W interakcyjnych koncepcjach osobowości przyjmuje się, że doświadczenia i wartość, jakie tym doświadczeniom przypisuje jednostka, wywierają wpływ na kształtowanie się jej osobowości (np. Mead, 1975; Selman, 1980).

Zmiany w strukturze „Ja”

Wyniki badań empirycznych pozwalają stwierdzić, że najbardziej zasadnicze zmiany w osobowości mężczyzn przypadają na okres wczesnej dorosłości i towarzyszą osiąganiu niezależności zawodowej oraz finansowej (Haan, 1981). Podstawowe zmiany w tym okresie życia zachodzą w strukturze „Ja”, integrującej idealne koncepcje z realnym obrazem świata i siebie samego. Aby sprostać wymaganiom wynikającym z podejmowania nowych ról społecznych, młody człowiek wkraczając w dorosłość nie może dłużej żyć w świecie ideałów i hipotez. Koniecznym warunkiem wyboru określonej drogi życiowej i spełniania się na niej, jest umiejętność zintegrowania sfery „Ja idealnego” i „Ja realnego”. Według Labouvie-Vief (1982) spójna struktura osobowości kształtuje się dopiero na inter-systemowym poziomie autoregulacji „Ja” (zob. podrozdz. 6.3.6).

Ważnym elementem, który wyłania się w obrazie własnej osoby młodych dorosłych, jest doświadczanie siebie jako podmiotu odpowiedzialnego za własne działania. Możliwe jest to wówczas, gdy zintegrowane zostaną przynajmniej dwa punkty odniesienia: przeszłość i teraźniejszość. Zdaniem W. Łukaszewskiego (1984), tylko wówczas jednostka może czuć się odpowiedzialną za działania z przeszłości. Poza tym, jak twierdzi Łukaszewski, zdolność operowania na wszystkich horyzontach czasowych (czego warunkiem jest posiadanie zintegrowanej struktury osobowości -przyp. E. G.) sprzyja adekwatności dokonywanych ocen i przewidywań.

Poczucie własnej tożsamości

Podejmowanie nowych zadań rozwojowych, tj. zakładanie rodziny czy angażowanie się w pracę zawodową, możliwe jest tylko w przypadku osoby odznaczającej się wyraźnie określoną świadomością własnej tożsamości, a więc u osoby, która pomyślnie rozwiązała podstawowy dla adolescencji kryzys: tożsamość-rozproszenie ról. Z drugiej strony, nowe, znaczące wydarzenia życiowe mogą stać się źródłem zmian w określeniu własnej tożsamości. Zależność tę potwierdzają badania dotyczące poczucia tożsamości młodych kobiet, które urodziły pierwsze dziecko (Field, Widmayer, 1982). U większości badanych, urodzenie dziecka spowodowało znaczące zmiany w świadomości dotyczącej własnej osoby.

Ujmowanie zmian w osobowości z punktu widzenia rozwiązywania i przezwyciężania konfliktów oraz podejmowania zadań rozwojowych jest, zdaniem M. Straś--Romanowskiej (1995; zob. rozdz. 8), niewystarczające, szczególnie w analizie rozwoju człowieka dorosłego i starzejącego się. Rozwój dzieci i młodzieży w znacznym stopniu rozgrywa się pod wpływem wymagań otoczenia, w granicach wyznaczonych głównie przez naciski różnorodnych grup społecznych (rodziny, szkoły) i autorytetów (rodziców, czy nauczycieli) oraz opiera się na pochodzącym od nich przekazie kulturowym, czyli w znacznym stopniu wymuszony jest potrzebami równoważenia stosunków jednostki z otoczeniem. Mechanizm ten nie wyjaśnia zmian w osobowości człowieka dorosłego, które z perspektywy koncepcji personalistycznych (Straś--Romanowska, 1999), polegają na nieustannej rekonstrukcji treści osobistego doświadczenia dokonywanej ze względu na podmiotowe i/lub transcendentne kryteria wartościowania. Zmiany te ujawniają się między innymi w procesie indywiduacji, oraz postępującej autonomii życia jednostki.

Zdaniem A. Niemczyńskiego (1980; zob. też Przetacznik-Gierowska, Tyszkowa, 1996, oraz podrozdz. 7.5.3), jednostka osiąga pewien stopień autonomii już w okresie dorastania, gdy formułuje własne projekty programów i celów życiowych. Wprawdzie są one związane z zadaniami społecznymi, ale mają indywidualny, jednostkowy charakter i wyznaczają podmiotowość jednostki. Proces ten kończy etap rozwoju osobo-