16618 skanuj0013 (248)

towe

;zyć"

ie dla ano-nego moc-noże adzie e się akcja htym pad-w na owej dniej inym ranie ikol-irun-

ctóre eżne ;zym e ma

noc-.anej stru-gna-ven-eniu : nie 3 kej i gna-gdyz /imy amy i się acja znie /vno enie

Podział wzmocnień na pozytywne i negatywne wiąże się z potocznym rozróżnianiem kary i nagrody. Do problematyki tej powrócimy w następnym podrozdziale.

Prawidłowości wykryte w badaniach nad warunkowaniem

Stwierdziliśmy poprzednio, że do wytworzenia się warunkowania konieczne jest, aby wystąpiły kolejno: sygnał (bodziec warunkowy) lub reakcja instrumentalna (ewentualnie jedno i drugie) — wzmocnienie (bodziec bezwarunkowy). Oczywiście, ważną rolę odgrywa tu jeszcze stan motywacyjny czy popędowy organizmu.

Pawłów (1955) ustalił szereg prawidłowości rządzących tworzeniem się i przejawianiem odruchów warunkowych. Najważniejsze z nich to: wzmacnianie, powtarzanie, czyli ćwiczenie, wygasanie, generalizacja i różnicowanie. Prawidłowości te stosują się także do warunkowania instrumentalnego.

1.    Wzmocnienie. Przez wzmocnienie Pawłów rozumiał utrwalenie związku między bodźcem warunkowym a reakcją warunkową przez pojawienie się bodźca bezwarunkowego. Pojęcie to okazało się podstawowe w różnych koncepcjach wyjaśniających proces warunkowania, ale także wielce kontrowersyjne, o czym mówimy dalej (por. s. 115).

2.    Powtarzanie, czyli ćwiczenie, przez wielu autorów uważane jest za warunek konieczny wytworzenia się reakcji warunkowej czy instrumentalnej. Pawłów sądził, ze powtarzanie wzmocnień po bodźcu warunkowym jest tym, co utrwala związek, jaki wytwarza się między bodźcem warunkowym a reakcją warunkową. Przebieg ćwiczenia obrazują krzywe uczenia się (por. rys. 14, s. 133) jako stopniowe nabywanie jakiejś umiejętności. Są jednak teoretycy (Guthrie, Estes), którzy głoszą, że uczenie się, a ściślej związek między bodźcem i reakcją, powstaje w jednej próbie. Argumentują oni w sposób następujący: to, ze jakaś umiejętność powstaje stopniowo, jest wynikiem tego, że zarówno sytuacja, jak i wymagane reakcje są złożone. Dany związek reakcji z określonym komponentem bodźca powstaje tylko raz, w jednej próbie. Po to, aby wszystkie komponenty bodźca zostały powiązane z reakcją lub z odpowiednimi reakcjami cząstkowymi, potrzebnych jest wiele prób. W wielu poglądach na temat roli powtarzania dominuje przekonanie, ze ułatwia ono utrwalenie się danego śladu pamięciowego, a ściślej przejście danego elementu z pamięci krótkotrwałej do pamięci długotrwałej. Dalsze rozważania na temat roli powtarzania przy nabywaniu złożonych umiejętności patrz s. 1 29.

3.    Wygasanie. Kiedy po wytworzeniu się odruchu przestanie się go wzmacniać, nastąpi proces wygasania reakcji warunkowej, interpretowany przez Pawłowa jako proces hamowania, który rozwija się w następstwie długotrwałego pobudzenia i powoduje, że reakcja warunkowa na bodziec warunkowy zmniejsza się, pojawia się coraz rzadziej, aż w ogóle

111