19654 P1010910

Sfyłistyka XVif

i literaturoznawcy, dotyczących wagi, jaką w procesie integracyjnym odegrać mo*e omawiana kategoria:

Ostatecznie istnieje niewiele podstawowych pojęć psychospołecznych. które nic mają oczywi-stych powiązań z językiem używanym w kontekstach komunikacyjnych, ten. z różnymi formami tekstów i wypowiedzi. Percepcja zjawisk społecznych, porządkowanie wrażeń, zmiany przekonań i przekonywanie, określanie cech i właściwości, ustalanie relacji wewnątrz grupy, stereotypi-zacja. tworzenie społecznych reprezentacji środowiska, oddziaływania międzyosobowe to tytko niektóre spośród (...) głównych obszarów współczesnej psychologii społecznej, w których istotną rolę przyznaje się dyskursowi (van Dijk 1990: 164; cyt. za Condor. Antaki 2001: 246).

Kategorią, umożliwiającą wprowadzenie literatury w szerokie konteksty jest kategoria dyskursu. Pewne określające go reguły są autonomiczne w danej dziedzinie wypowiedzi, inne mają bądź charakter uniwersalny, bądź wynikają z przenikania się różnych dziedzin życia społecznego. Nauka o literaturze traktowana jako jedna z nauk o kulturze poznaje to. co ją wydziela spośród innych typów dyskursu, ale też — na równych prawach — demonstruje to, co ją z nimi łączy. W dyskursie literackim uczestniczą elementy innych dyskursów, ich miejsce zależy od właściwości danej kultury literackiej i od kontekstu, w dyskursie nieliterackim zaś. jakikolwiek by był, publicystyczny, retoryczny, historyczny, kaznodziejsko-moralizatorski, uczestniczą elementy dyskursu literackiego (Głowiński 2005: 42).

Wypowiedzi te mają szczególną wagę dla stylistyki, która pragnie być postrzegana jako ogniwo łączące lingwistykę z innymi naukami humanistycznymi, stawiając przed charakterystyką stylową zadanie powiązania składników tekstu / wypowiedzi z całą złożonością kognitywnych, społecznych i kulturowych jego uwarunkowań . Tak zarysowana perspektywa rozumienia i analizy dyskursu stwarza także językoznawcom szansę zabierania głosu w opisywaniu zachowań komunikacyjnych w całym ich bogactwie i wzajemnym powiązaniu (pozytywnym przykładem postawy integracyjnej są na przykład prace lingwistek o dyskursie tańca czy dyskursie mody).

Po drugie, definiowanie dyskursu w pierwszej kolejności za pomocą czynników kontekstualnyćh, a nie strukturalnych (van Dijk 2003) jest on bowiem rozpatrywany jako interakcja z uwzględnieniem właściwych dla danego typu interakcji kontekstów społecznych, psychologicznych, pragmatycznych i językowych — jest zgodne z założeniami paradygmatu komunikacyjnego, który promieniuje na wszystkie bez mała odnogi dzisiejszej stylistyki (Gajda 2001). Postawa integracjo-nizmu badawczego wyrosła z komunikacjonizmu, której wyrazem jest między innymi rozważane tu rozumienie dyskursu, prowadzi stylistykę nie tylko w stronę szerokiej (i zaznaczmy, coraz głośniej postulowanej) perspektywy kulturowej, ale równocześnie uzmysławia, że odejście od „prymatu mowy” odsłania wiele intere-

Stylistyczne aspekty dyskursu feministycznego

gOŻfttfA WYTOCZ

śtijących Aspektów takie komunikacji językowej, w której elementy językowe współistnieją z innymi znakami setnietycznymi oraz innymi niż językowe typami zachowań (Korżyk 1999). Zatem tekst / wypowiedź postrzegamy jako makro-znak, którego struktura jest konfiguracją jednostek heterogenicznych pod względem ich statusu semiotycznego: graficznych, fonicznych, motorycznych, również konsytuacyjnych (Habrajska 2004:10: Kita 2007:33). żaden z tych składników nie ma charakteru autonomicznego.

Zauważmy, po trzecie, że dyskurs jako typ praktyki komunikacyjnej jest kategorią zbudowaną ponad określonym typem tekstu (gatunkiem), obejmuje często klasę gatunków wypowiedzi związanych z daną domeną społeczną. Swym zakresem zbliża się do kategorii odmian i stylów funkcjonalnych, choć oczywiście nie jest z nimi tożsamy. Związane z paradygmatem ukształtowanej przez struktura-lizm stylistyki funkcjonalnej pojęcia odmian i stylów funkcjonalnych są jednak przez termin dyskursu wyraźnie dziś spychane na margines, czasem zastępowane bardziej neutralnym określeniem style komunikacyjne. Jak zatem wytłumaczyć fakt (bo przecież nie tylko odwrotem od strukturalizmu), że dyskurs z taką łatwością przesuwa się w przestrzeni stratyfikacyjnej, zmienia swoje miejsca, bytując zarówno na poziomie wielkich kategorii (dyskurs naukowy, artystyczny), tych o średnim zasięgu (dyskurs młodzieżowy), czy najwęższym, ograniczonym sytuacyjnie (dyskurs familijny)? Czy można ten proces traktować jako zjawisko pozytywne, przynoszące określone korzyści metodologiczne? Odpowiedź nie jest prosta i z pewnością za wcześnie na jej satysfakcjonujące sformułowanie.

Skonstatować możemy jedynie, że podejmowane dziś próby przebudowy podziału przestrzeni komunikacyjnej i stylowej współczesnej polszczyzny kładą nacisk na konieczność odejścia od hierarchicznej stratyfikacji na rzecz budowania typologii, w której układ pionowy zastąpią strefy uporządkowane według linii wyznaczających kierunek centrum - peryferie, a ostre granice między strefami zastąpią płynne przejścia.

Style funkcjonalne nie były wprawdzie postrzegane jako twory w pełni homogeniczne, jednakże ich charakterystyka, uaktywniająca wykładniki systemowe (składniowe, leksykalne, fonologiczne itp.), skoncentrowana była na uchwyceniu cech specyficznych, odróżniających. I w założeniach metodologicznych determinowanych stnikturaiistyczną koncepcją języka, i w praktyce badawczej, postrze-gano język narodowy, jak zauważa Stanisław Gajda, na kształt makrosystemu -zhierarchizowanej całości utworzonej z wzajemnie powiązanych systemów odmian (subjęzyków), z których każda pełniła określone funkcje, charakteryzowała