21819 Zdjęcie1151

przeciwstaw'*⁰

wartościami społecznymi się indywidualne po«Uwy

Słowo „bulturalizm" po r»*    _ ...

wito się w leksUch Znanieckiego £*^2reku jako antonim iłowa „naturalizm- _t oznaczało ogół koncepcji, które „(...) przyrodę u wata ja za objaw i część świadomości życia społecznego lub świata idealnego" *. Tak rozumiany kultu-—Hrm stanowił przedmiot krytyki Znanieckiego który uważał to za orientację redukcjonis-tyćzną wolną wprawdzie od błędów naturalizmu, lecz popełniającą błąd podobny: naturalizm sprowadzał zjawiska wyższego szczebla rozwoju do zjawisk szczebla niższego, kultura-lizm natomiast dokonuje redukcji wszelkich zjawisk do zjawisk któregoś ze szczebli Wyżnych. Poczynaj je od Cultural Real,ty, Znaniecki nazywa kulturalizmem swe własne stanowisko, przeciwstawiając Je, z jednej strony, naturalizmowi (realizmowi), z drugiej — idealizmowi.

Na kulturalizm Znanieckiego składają się na-stepujące tezy. Pierwsza dotyczy szczególnego filozoficznego znaczenia badań nad kulturą. Za-dmipm tych badań nie jest tylko nadrobienie opóźnień, powstałych w wyniku uprzywilejowania przez naiiiraHrm jpyjfmdnmawatwa (lub uwt,;-ieni» tych badań od zależności od stworzonych przez nie wzorców), lecz również uzyskanie właściwego poglądu na przyrodę, którą należy ujmować jako wytwór ludzkiej kultury. Kulturalizm jest przeto stanowiskiem skrajnie antynaturalistycznym, które nie tylko OOmaga się odrębnego statusu dla wiedzy o kulturze ale i traktuje tę wiedzę jako zapowiedź nowego paradygmatu wszelkiej wiedzy, Jako ie la nasza rzeczywistość jest na wskroś przesiak-męta kulturą; z zaklętego kola naszego defoytku

^u Tak będzie np. w Nocie melodolooieznei m pa poirkiepo (por. rozdz. naitępnyh ' °° ^a<®-“ F. Znaniecki, Znaczenie rozwoju.,., _wyi| _cy( f

cywilizacyjnego wyjścia nie ma" ", Teza druga kulturaliźmu głosi względność ludzkiej wiedzy, zaprzeczając możliwości ustanowienia jakichkolwiek wartości absolutnych. W tym sensie — według określenia Znanieckiego — kulturalizm jest stanowiskiem antyidealistycznym. Teza trzecia zwrócona jest przeciwko psyćhologiz-mowL Kulturalizm zakłada mianowicie „samoistny byt** kultury, niezależny w pewnym zakresie od indywidualnych przeżyć psychicznych. Stanowisko to w wersji Znanieckiego należy wszakże wyraźnie odróżnić od koncepcji przypisujących jakkolwiek rozumianej kulturze byt substancjalny. W omawianym przypadku kultura pozostaje zawsze skorelowana z ludzką działalnością, bez której powstać nie może, i poza tym związkiem istnieje co najwyżej potencjalnie ⁿ.

Ten zarys filozofii Znanieckiego wymaga pewnych uzupełnień, niezmiernie istotnych dla właściwego jej zrozumienia. Otóż rzeczywistość praktyczna, o której pisał autor Cultural Reali-ty, jest ze swej istoty nieskończenie różnorodna i płynna, zmienna i amorficzna. Jest uderzająco podobna do rzeczywistości, o jakiej rozprawiał Bergson, widząc w tych jej własnościach rację dla generalnego zakwestionowania uprawnień rozumu i nauki, których niezbywalny schematyzm zawaze ogranicza bogactwo życia, uchwytne jedynie przez intuicję. W filozofii tamtej epoki wątek ten pojawiał się dość często, co było następstwem odkrycia, iż uporządkowany kosmos, o jakim traktują nauki przyrodnicze i filozofia tradycyjna, nie jest dany jako taki w ludzkim doświadczeniu.

*• WS, s. 40.

^>T Por. E. Hałas, Floriana Znanieckiego koncepcjo definicji sytuacji a interpretacyjny paradygmat socjologii, „Studia Socjologiczne”, 1983, nr 1. Autorka operuje jednak zbyt wąskim pojęciem kulturaliźmu, w związku z czym skłonna jest w ogóle wyłączać

-_7nnnloolrtown_

n