23725 Obraz (13)

I. OSTENSJA 1. Wprowadzenie

Ostensja w refleksji teoretyków teatru

Wśród wymienionych w poprzednim rozdziale etapów procesu poznawczego szczególną uwagę teatrologa przyciągaijcatcgoria ostensja która przez Sperbcra i Wilson, autorów teorii rclcwancji, została określona jako „zachowanie, w którym nadawca manifestuje swoją intencję pokazania czegoś odbiorcy”. W proces powstawania znaczenia (semiozy - w terminologii sciniotyczncj, konceptualizacji - w ujęciu kognitywi-stycznym) włączone zostały zatem akty pozawerbalne: działanie, w postaci ruchu czy gestów, stanowiące bardziej typowe przykłady zachowania aniżeli wypowiedzi słowne. Nic chodzi w tym przypadku o uwzględnianie kontekstu wypowiedzi, ale bezpośrednie kreowanie znaczeń poprzez określone zachowanie, które w teatrze ujawnia się w działaniach aktorów na scenie.

Szczególną rolę aktów ostcnsywnych. w teatrze potwierdzają współczesne prace semiotyków, którzy często przywołują tpojęcic ostensji jako podstawowego sposobu tworzenia znaczeń w tcatrzć>Keir Elam, w jednej ze swoich prac fundamentalnych dla teorii teatru lat osiemdziesiątych, podkreśla zdolność teatru do posługiwania się ,jedną z najprostszych form oznaczania”, jaką jest ostensja. „W celu zdcliniowania - pisze -wskazania.lpb odwołariia śię do określonego przedmiotu, bierzemy go do ręki i pokazujemy drugiej osobie”¹. Obok definiowania, pokazywanie danego przedmiotu może także zastępować akty komunikacyjne, jak dzieje się to w przypadku klienta, który zamawia piwo, podnosząc do góry pusty kufel. Przy czym .Elam zaznacza wyraźnie, iż podniesiony kufel po piwie nie desygnuje tego akurat konkretnego przedmiotu, ale odnosi się do pewnej klasy przedmiotów, której jest elementem. W ten sposób dopełniona zostaje semiotyczna reguła, wedle której przedmiot, aby mógł być pdczytywany jako znak, powinien powiadamiać o czymś, co znajduje się poza nim. Włączywszy w ten sposób akty ostensji w proces semiozy, Elam wyróżnia oznaczanie przez ostensję jako jedną z podstawowych cech dystynktywnych spektaklu teatralnego, pdróżniającą sztukę teatru od form narracyjnych. Przywołując słowa Uinbcrto Eco, Elam wskazuje na dość oczywisty fakt, że semioza przedstawienia opiera się głównie na pokazywaniu

K. Elam, The Semiotics of Thealre and Drama, New York 1980, s. 29-30.