Obraz2

§ 162. Stosunek koniugacji polskiej do prasłowiańskiej. Zmiany przedstawione w poprzednich rozdziałach doprowadziły do utrwalenia się w języku polskim innych kryteriów wyodrębniania tematów i końcówek w formach czasu teraźniejszego, niż miało to miejsce w epoce prasłowiańskiej. Konsekwencją tego nowego stanu było ograniczenie ilości typów koniugacyjnych z pięciu do trzech. We współczesnych trzech gromadach koniugacyjnych mieści się więc pięć koniugacji prasłowiańskich:

Koniugacja		Przykłady
Polska	Prasłowiańska
-q// -esz	-o- // -e-	nios-ę niesi-esz piek-ę piecz-esz
	-no- // -ne-	dźwign-ę dźwigni-esz
	-jo-//-je-	pij-ę pij-esz maż-ę maż-esz
-ę // -isz	-i-	chwal-ę chwal-isz licz-ę licz-ysz
-m // -sz	-jo- //-je-	czyta-m czyta-sz umie-m umie-sz
	atematyczna	da-m da-sz wie-m wie-sz

1) Na polską koniugację -ę//-es z złożyły się trzy koniugacje prasłowiańskie: -o- // -e-, -no- // -ne-, -jo- // -je-.

a)    Czasowniki dawnej koniugacj i -o-//-e- sązmiennotematowe: w 1. os. l.p. i w 3. os. l.mn. temat ich kończy się na spółgłoskę twardą, która w pozostałych formach wymienia się na miękką lub funkcjonalnie miękką,np.:

1.    nios-ę    piek-ę    niesi-emy    piecz-emy

2.    niesi-esz    piecz-esz    niesi-ecie    piecz-ecie

3.    niesi-e    piecz-e    nios-ą    piek-ą

b)    Czasowniki dawnej koniugacji -no~//-ne- są również zmiennotematowe, ale wygłosową spółgłoską tematu jest w nich -n

-ń, będące śladem dawnego przyrostka tematycznego, np.:

1. os. l.p. dźwign-ę.    krzyku-ę    stukn-ę

2. os. l.p. dźwigni-esz    krzykni-esz    stukni-QSZ

144