24385 IMG 65 (2)

Marginalnej tradycyjnej religii kościelnej we współczesnym społeczeństwie prowokuje dwa odrębne, choć powiązane ze sobą, teoretyczne pytania, na które socjologia musi dać odpowiedź. Ponieważ oba odnoszą się do problemu sekularyzacji szeroko rozumianej, pożyteczniej będzie zadać je oddzielnie. Po pierwsze, należy wyodrębnić powody,Wtóre zepchnęły tradycyjną religię kościelną na obrzeża współczesnego społeczeństwa oraz wyjaśnić ten proces w sposób zgodny z teorią socjologiczną. Po drugie, trzeba się zapytać czy coś, co mogłoby być nazwane religią w myśl analizy socjo-logieznej^zastąpiło tradycyjną religię kościelną we współczesnym świecie.

Jest rzeczą oczywistą, że aż do chwili obecnej socjologia religii zajmo-) wała się jedynie pierwszym pytaniem. Wcześniej już stwierdziliśmy, że / socjologia religii znalazła się w kłopotliwym pod względem teoretycznym I położeniu, gdy próbowała dać wytłumaczenie sekularyzacji. Wychodząc od przesłanki, że Kościół i religia były zasadniczo tym samym, wyniki badań i socjologii religii doprowadziły do wniosku, że religia, rozumiana w najszer-\ szym znaczeniu tego słowa, staje się marginalnym zjawiskiem we współ-| czesnym społeczeństwie, aż wreszcie przestaje być religią. Logika takiej v argumentacji wymaga znalezienia globalnych powodów takiej transformacji. Ponieważ nie musimy akceptować te.j przesłanki, możemy uniknąć owego kłopotliwego położenia. Nie musimy szukać globalnych przyczyn odpowiedzialnych za los, jaki spotkał uniwersum znaczeniowe oparte na konkretnej instytucji historyczno-społecznej. Podczas gdy problem ten jest teoretycznie hardziej ograniczony, niż się powszechnie uważa, jest on, oczywiście, o wiele bardziej istotny, niż, na przykład, proces przemiany rodziny od rodziny wielopokoleniowej dojednopokoleniowej, przynajmniej, gdy proces ten rozpatruje się w izolacji. Co więcej, pytanie to jest, jak właśnie wskazaliśmy, połączone z innym, ważniejszym problemem, który zasługuje na dyskusję. Stąd następuje tu kilka obserwacji.

Poszukując przyczyn sekularyzacji, nie wystarczy odwołać się do oprzemysłowienia i urbanizacji, choć procesy te w sposób automatyczny podkopują wartości tradycyjnej-religii kościelnej. Z drugiej strony, nie można trafnie interpretować spadku religijności kościelnej jako odwrotu przed historyczną falą obcych ideologii i systemów wartości, takich jak, na przykład, różne rodzaje „wiary” w nauce. Postulowanie, iż „wiara” ta jest w swej

istocie lepsza, nawet tylko ze względów pragmatycznych, jest z punktu widzenia socjologii zupełnie naiwne. O wiele bardziej spójne z ogólną teorią socjologiczną jest traktowanie industrializacji i urbanizacji jako. specyficznych procesów społeczno-historycznych, które doprowadziły do wszechogar-niających zmian w całej strukturze społecznej. Gdy tylko natura tych zmian zostanie lepiej poznana, będzie można dokładniej wyodrębnić towarzyszące im przekształcenia wzorcażycia jednostMjvspołeczeństwie oraz zmniejszającą się rolę tradycyjnej religii kościelnej w wypełnianiu tego wzorca treściami znaczeniowymi. Często nie widzi się faktu, że związek między uprzemysłowieniem a sekularyzacją jest pośredni. Stąd też odpowiednie schematy wyjaśniające są albo zbyt wąsko strukturalne, wywodząc zmianę w jednej instytucji ze zmian w innej, przypuszczalnie bardziej „fundamentalnej”, lub pozostają ograniczone do historii idei, interpretując ten proces jako zastąpienie jednego systemu wartości przez inny, przypuszczalnie „silniejszy”.

Sugerując, że związek między uprzemysłowieniem a seknlarv7aria_nift jest bezpośredni, osiągamy odmienną perspektywę w widzeniu procesu. War- i tości, które były początkowo instytucjonalizowane przez religię kościelną, nie stanowiły norm określonego systemu działania. Mówiąc inaczej, wartości będące początkowo podstawą religii kościelnej, nie były normami inśtytucjo-nalnymi, ale normami nadającymi znaczenie życiu indywidualnemu w jego totalności. Jako takie były one nadrzędne w stosunku do norm wszystkich instytucji determinujących zachowanie śie jednostek w różnych sferach życia codziennego i obejmowały ich biografie. UprzemysłowienieJ-urbanizacja były procesami, które wymuszały tendencję do instytucjonalnej specjalizacji. Ta, z kolei, nakierowana była do „uwalniania” norm różnych obszarów , instytucjonalnych od wpływu wcześniej nałożonych wartości ..religijnych”. Jak będziemy starali się dalej wy kazać, znaczenie tych wartości dla jednostki spadało w miarę, gdy przystawały coraz mniei do jej działań ekonomicznych, politycznych czy jeszcze innych. Innymi słowy, rzeczywistość religijnego kosmosu zanikała proporcjonalnie dokurczacei Sie bazy społecznej, to znaczy wyspecjalizowanych instytucji religijnych. Normy. które początkowo były normami na całe życie, stały się normami częściowymi. Krótko mówiąc, degradację tradycyjnej religii kośdelnejmożna widzieć jako konsekwencję kurczącej się odpowiedniości wartości zinstytucjonalizowanych w religii

73