25180 strona067

4.13. TOLEROWANIE WYMIARÓW LINIOWYCH 67

4.13. TOLEROWANIE WYMIARÓW LINIOWYCH 67

ES, es

RYS. 4.37

Odchyłki graniczne

•    wewnętrzny, np. D i Z - określany umownie jako otwór, w tym również elementów niewalcowych;

•    mieszany, np. H — w zależności od kolejności wykonania jest wymiarem mieszanym typu wewnętrznego, zewnętrznego lub pośredniego;

•    pośredni, np. L - nie można go zmierzyć bezpośrednio, może być wymiarem typu wewnętrznego lub zewnętrznego.

Wymiar rzeczywisty (zaobserwowany), jest to wymiar obarczony błędem wykonania; określa się go przez pomiar z błędem i dokładnością właściwą dla przyrządu pomiarowego lub metody pomiarowej.

Ze względu na dokładność wykonania wymiary dzieli się na:

•    swobodne, dla których rzeczywista wartość nie odgrywa większej roli;

•    teoretyczne, dla których nie przewiduje się określenia dokładności wykonania;

•    stolerowane, dla których jest określona dokładność wykonania, czyli wymiar rzeczywisty musi być w granicach określonych przez wymiary graniczne (rys. 4.36).

Maksymalny wymiar graniczny jest nazywany górnym wymiarem granicznym (B); jest to największy wymiar rzeczywisty uznawany za dobry.

Minimalny wymiar graniczny jest nazywany dolnym wymiarem granicznym (A); jest to najmniejszy dopuszczalny wymiar rzeczywisty uznawany za dobry.

Podanie wymiaru tolerowanego na rysunku w postaci dwóch wymiarów granicznych jest kłopotliwe, łatwiejsze jest określenie granic przez podanie odchyłek granicznych (ES, El), tj. różnicy między wymiarem granicznym a wymiarem nominalnym (rys. 4.37).

Odchyłka górna jest to odchyłka graniczna będąca różnicą między wymiarem granicznym górnym (B) a wymiarem nominalnym (oznaczana symbolem ES - dla otworów i es - dla wałków)

ES = B -N es = B -N

Odchyłka dolna jest to odchyłka graniczna będąca różnicą między wymiarem granicznym dolnym (A) a wymiarem nominalnym (oznaczana symbolem El - dla otworów i ei - dla wałków)

El -A-N    ei-A-N