25945 skanuj0003 (320)

1(1 I. I.IYKA t HRZE&IJAŃSKA: CZYM JIM. J1J 1*01 RZI HA I ZADANIA

Zarzutów podnoszonych przeciwko etyce tomistyczncj lekceważyć nie należy. Niejednokrotnie mogą się one przyczynić do dokonania w tej etyce nawet głębszych ulepszeń. Nie ma jednak powodów do obaw. że obwieszczają żałobne podzwonne dla aktualności tejże etyki w współczesnym święcie. Karykaturalne przerysowania słownego wyrazu tych zarzutów sugerują, że zostały one wyjęte z arsenału technik wywoływania negatywnych nastawień względem etyki tomistyczncj, nic zaś ukute w wyniku rzetelnej analizy doktrynalnych braków tejże etyki. Łatwo się bowiem rozeznać, żc straszak „statycznej" (oczywiście - nieruchówej i zamkniętej w sobie) w izji moralności godzi w tomistyczną tezę głoszącą stabilne podstaw y porządku moralnego. Z kolei zarzut „legalizmu" z góry stawia w ciemnym św ietlc tomistyczną ideę zakorzenienia prawa naturalnego w niezmiennych strukturach ludzkiej natury, podobną awersją do poddawania praktycznych sytuacji życiowych regulującej funkcji tego prawa ma na celu wywoływać zarzut przyodziany w szaty „kazuistycznej drobiazgów ości".

Wyjście z tej niezdrowej sytuacji może być tylkojcdno. Sięgnąć trzeba do jednej z podstawowych zasad rzetelnej krytyki naukowej: krytyka ta spełniać musi przynajmniej dwa warunki. Przede wszystkim zakłada odczytanie autentycznej myśli ocenianej doktryny, następnie zaś jej wnikliwą analizę. Te dwa zabiegi przy noszą zaś wienczas optymalne owoce, kiedy koncentrują się na fundamentalnych dla omawianej doktry ny zagadnieniach. Odnośnie do kwestii aktualności etyki tomistycznej również w zmieniającym się współczesnym święcie la ogólna dyrektywa przybiera postać pytania, czy w kontynuowanych przez wieki filozoficzno-ctycznych dociekaniach etyka tomistyczną ma coś wartościowego do powiedzenia, czy reprezentowana przez nią transcendentna, absolutna i na prymacie obiektywnego dobra osadzona teoria moralności ma solidne oparcie w danych doświadczenia i racjonalnych przesłankach. Odpow iedzi na zadane pytania udzieli całokształt rozważań zawartych w niniejszym tomie Zarysu etyki ogólnej. Można żywić niepłonną nadzieję, że po uczciwym prześledzeniu całego ciągu rzeczonych dociekań. końcow7 werdykt wypadnie na korzyść tomi-slyczncj filozofii moralności.

Apologia nieprzedawnionych walorów doktrynalnych reprezentowanych przez etykę tomistyczną miała na celu stępie ostrze kontestacji skierowanej przeciw ko tej etyce ze strony jej współczesnych adwersarzy, co nie przekreśla jednak potrzeby ciągłej krytycznej refleksji nad tym systemem, rów nież ze strony jej zwolenników. Kierując się tym przeświadczeniem także autor niniejszego podręcznika poddał ją różnym, niekiedy głębszym rein-terpretacjom. Inspirację do pojęcia tych inicjatyw czerpał z własnych przemyśleń, korzystał jednak również z odkrywczych osiągnięć nietomislycz nycli myślicieli, najczęściej spod znaku fenomenologii. Do najw ażniejszych zmian należy przesunięcie akcentu z cudajmonistycznej orientacji neoto-mistyc/nych autorów, mimo że w tym punkcie mają za sobą autorytet św. lomasza, w stronę świata w^rartości. W ślad za tym poszło odmienne pojmowanie zasad konstytuujących podstawy moralnego dobra, dalej teorii moralnej specyfikacji aktu ludzkiego, konfliktu wartości i jeszcze kilka innych. na tym samym poziomie dokonanych innowacji. W sumie wprowadzone modyfikacje dotykają na tyle ważkich elementów doktryny etyki to-iimlyc/ncj. że uzasadniają potrzebę terminologicznego ich odróżnienia od m otomistycznej wersji prezentowanej w podręcznikach z XIX i XX wieku Jeśli cechą wyróżniającą tę w ersję jest jej cudajmonistyczna orientacja, to rozwiniętą w niniejszym podręczniku postać etyki tomistycznej można określić jako ..aksjonomiczną" jej wersję. Oba ujęcia mieszczą się w ramach normatywnego zrębu etyki św. Tomasza (nazwijmy ją „etyką Tomaszów ą”), stanowią przeto tylko dwie różne odmiany etyki tomistyczncj.

Możliwość zachodzenia tego rodzaju wewnętrznych przeobrażeń etyki tomistyczncj ukazuje w'jasnym świetle, że jest to system trwały w swych fundamentalnych założeniach, a równocześnie otwarty na dalszą rozbudowę. również przy wykorzystaniu twórczych elementów zaczerpniętych z po-/ itomistycznych źródeł. Wzmacnia to zasadność tezy, że zajmuje ona czołowe miejsce w rzędzie „etyk chrześcijańskich”. Może zatem uchodzić /.i typową ich postać, po prostu za „etykę chrześcijańską” bez dodatkowych określeń. W tym też rozumieniu stale pojawiać się będzie na kartach ni-ni< h/ego podręcznika Jednakowoż w kontekstach, w których zaznacza się wyraźna różnica między stanow iskiem zajętym w tym podręczniku a trądu \jnym stanowiskiem tomistycznym. tradycyjną doktrynę określać się będzie za pomocą terminu „etyka tomistyczną".

Objaśnienia tyczące terminu „etyka chrześcijańska” nic kończą jednak k łopotów związanych z podręcznikowym ujęciem głoszonej przez nią doktryny. Powraca bowiem znowu kwestia, że w zakresowym obszarze tego t. rininu występują inne jeszcze kierunki, mało tego - świeżej, na wskroś nowoczesnej daty. Czy w obec tego jest wskazane, aby przedmiotem wykładu czynić jeden tylko kierunek etyki chrześcijańskiej, na dobitek w jego timlycyjncj, choćby zmodernizowanej postaci etyki tomistyczncj? Czy nie byłoby / większym pożytkiem podjąć próbę opracowania podręcznika z „ponad¹ lub „asystemowego" punktu w idzenia, innymi słow y ze stanowiska obsciwatora nic opowiadającego się po stronie żadnego kierunku? Czy wykład etyki będącej równocześnie etykę akceptowaną i rozwijaną przez