23087 Maśliński5007

todynamiczna, związana z selektywnym działaniem na tkankę nowotworową. Podanie do organizmu barwnika (fotosensybiłizatora) umożliwia jego gromadzenie się w wybranej tkance. Laser o odpowiedniej długości fali umożliwia wybiórcze niszczenie tkanki nowotworowej.

Lasery o małej mocy są natomiast wykorzystywane do leczenia zachowawczego, tzw. biostymulacji. Znajdują one zastosowanie m.in. w fizykoterapii, leczeniu chorób skóry, narządu mchu oraz zwalczaniu bólu. Przeciwbólowe działanie lasera ma się wiązać z aktywowaniem endorfin i prostaglandyn, obniżeniem przewodnictwa nerwów czuciowych w następstwie hiperpolaiyzacji oraz poprawą odpływu limfy z miejsc objętych stanem zapalnym. Poprawia się też przepływ w naczyniach włosowatych, co usprawnia komórkowe procesy metaboliczne. Przyjmuje się, że efekt leczniczy wiąże się ze swoistym działaniem promieniowania laserowego, a nie głównie z efektem termicznym.

Korzystne działanie jest spowodowane tym, że promieniowanie laserowe o małej mocy zwiększa syntezę kolagenu, białek, ATP i RN A, wzmaga się wydzielanie substancji biologicznie czynnych, zwiększa się fagocytoza. Stwierdzono też korzystny wpływ na gojenie się ubytków skóry. W tkankach głębokich zauważono przyspieszenie gojenia się złamań kości, dzięki szybszemu powstawaniu kostniny.

Niebezpieczeństwo przypadkowego uszkodzenia dotyczy narządu wzroku i skóry. Przedostanie się bowiem wiązki promieniowania laserowego skupionego przez soczewkę może spowodować oparzenie siatkówki. Ognisko oparzenia w okolicy plamki szybko wysyca się barwnikiem, znacznie ograniczając widzenie wskutek powstania centralnego ubytku. W przypadku promieniowania laserowego w zakresie podczerwieni, w wyniku silnego pochłaniania tej energii przez wodę, mogą powstawać uszkodzenia w soczewce i rogówce. Skóra jest obok oka drugim narządem wrażliwym na promieniowanie laserowe. Jest wprawdzie mniej wrażliwa od narządu wzroku, uszkodzenie może bowiem powstać dopiero w przypadku działania energii o większej gęstości. Obraz laserowego uszkodzenia skóry może przechodzić od łagodnego rumienia aż do głębokiego oparzenia z martwicą włącznie. Zadziałanie na naczynia leżące blisko powierzchni ciała powoduje powstanie skrzepimy, a nawet uszkodzenie o typie przylegania.

— PROMIENIOWANIE NADFIOLETOWE

Promieniowanie to stanowi część widma elektromagnetycznego leżącego w zakresie 100-400 nm, a znajdującego się między światłem widzialnym a miękkim promieniowaniem rentgenowskim. Źródłem tego promieniowania jest światło słoneczne i światło łukowe, emitowane przez materiał rozgrzany do temperatury 4000-6000°C Promieniowanie to powoduje zmiany fizykochemiczne w komórce, lecz głównie absorbują je białka i kwasy nukleinowe; są szczególnie intensywnie pochłaniane przez DNA, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń replikacji DNA. Ze szkodliwością wiąże się także działanie pośrednie, promieniowanie to wpływa bowiem na powstawanie ozonu w powietrzu.

Efekt biologiczny zależy od stopnia pochłoniętej dawki oraz długości fali Promieniowanie nadfioletowe działa bakteriobójczo, przyspiesza tworzenie barwnika melaniny i pobudza tworzenie witaminy D3. Jednak duża dawka jest szkodliwa, a narządy krytyczne to skóra i narząd wzroku. Promieniowanie to działa także mutagennie, aczkolwiek mechanizm tego wpływu jest inny niż promieniowania jonizującego.

Promieniowanie UV-A (w zakresie 320-340 nm) wnika w naskórek, ale jest mniej skuteczne kilkaset razy w swoim działaniu niż UV-B. Promieniowanie UV-B (280-320 nm) jest przyczyną oparzeń słonecznych oraz stwarza możliwość rozwoju nowotworów skóry, zwłaszcza czerniaka. Narażenie na promieniowanie nadfioletowe

zwiększa się wraz z uprzemysłowieniem oraz zmniejszaniem strefy ozonu stratosferycznego, obserwowanego ponad niektórymi obszarami (tzw. dziura ozonowa). Promieniowanie to obniża odporność, uaktywnia liczne wirusy, w tym HIV, opryszczki czy wirusy brodawczaka, działa destrukcyjnie na tkanki skóry, przyspieszając jej proces starzenia, zwiększa też wrażliwość u osób, u których doszło do zaburzeń w syntezie enzymów naprawiających mutacje wywołane UV. U tych osób skóra jest szczególnie wrażliwa na fale o długości 280-310 nm.

W skórze powstają reakcje fotochemiczne, dlatego zanim wystąpi stan zapalny - rumień fotochemiczny - upływa pewien czas, zwany okresem utajenia. Promienie nadfioletowe wnikają na niewielką głębokość (do fip mm), uszkadzając strukturę kwasów nukleinowych jądra komórkowego. Pod icb wpływem histydyna przekształca się w histaminę, która jest czynnikiem wywołującym rumień. Działanie to jest opóźnione, ponieważ ujawnia się dopiero po zniszczeniu komórek i uwolnieniu histaminy. Rumień fotochemiczny ma ograniczone granice do obszaru promieniowania. Przy większej dawce czas utajenia skraca się, odczyn jest silniejszy (oprócz obrzęku skóry mogą powstać pęcherze) i trwa dłużej. Rozległe naświetlanie z wyraźnym odczynem skórnym może wywołać odczyn ogólnoustrojowy. Po ustąpieniu rumienia nasila się w tym miejscu gromadzenie barwnika; jest to mechanizm obronny. Melanina jest tworzona dzięki energii promieniowania z fenyloalaniny przy udziale enzymów utleniających. Wytwarzanie jej jest procesem adaptacyjnym, ponieważ staje się ona filtrem dla głębszych tkanek. Oprócz tworzenia barwnika zgrubieniu ulega naskórek. Po wielokrotnym działaniu promieniowania nadfioletowego długofalowego (powyżej 340 nm) pigmentacja skóry rozwija się bez objawów rumienia skórnego.

Stwierdza się dużą wrażliwość osobniczą, niekiedy 5-krotnie większą u osób

0    małej pigmentacji skóry (blondynów) w stosunku do osób o ciemnej karnacji skóry. Ponadto skóra może być uwrażliwiona substancjami chemicznymi (np. eozyną, fluo-resceiną), przy udziale których stan zapalny skóry powstaje już pod wpływem pod-progowej dawki promieniowania nadfioletowego. Endogennym związkiem fotouczu-lającym jest hematoporfiryna. Przyczyną fotochemicznego zapalenia skóry jest także niedobór niacyny w organizmie.

Zagrożenia narządu wzroku są związane z powstawaniem zapalenia rogówki

1    spojówki, a także uszkodzeniem siatkówki. Promieniowanie nadfioletowe o długości fali 290-340 nm jest pochłaniane głównie przez rogówkę i płyn komory przedniej, a także ciało szkliste, dlatego uszkodzenie dotyczy przede wszystkim przedniego odcinka gałki ocznej. Najczęściej pojawia się obrzęk spojówki oka, z tworzeniem się drobnych pęcherzyków. W rogówce występują drobne ubytki nabłonka. Do siatkówki dociera tylko część promieniowania bliska światłu czerwonemu, ale i ta energia promieniowania może wywołać stan zapalny z uszkodzeniem ogniskowym. Konsekwencją tego jest pogorszenie się ostrości wzroku. Jako granicę biologicznego efektu przyjmuje się długość fali powyżej 290 nm, przy fali do 320 nm uszkodzenie dotyczy w większym stopniu narządu wzroku, a przy promieniowaniu powyżej tej wartości, zmiany powstają głównie w skórze.

— PROMIENIOWANIE PODCZERWONE

Promieniowanie podczerwone, mające zakres 780-3000 nm, wykazuje silne działanie cieplne, wywołując miejscowo powierzchowny efekt termiczny lub przegrzanie tkanki. W zależności od długości fali tego promieniowania (np. promieniowanie długofalowe charakteryzuje się niewielką zdolnością wnikania w głąb tkanki) pojawiają się mniejsze lub większe następstwa. Promieniowanie pochłonięte przez skórę i tkankę podskórną, nagrzewając je, wpływa na rozszerzenie naczyń krwionośnych i pobudza zakończenia czuciowe. Z tego względu istnieje małe niebezpieczeństwo opa-