26157 skanuj0028 (77)

58 (XiOI NOI II.O/OI K /NI roi.il WY I.IYKI

Pamiętać wszakże należy, że kierunki deterministyczne pojmują najczęściej swoją teorie woli niejako zaprzeczenie, ale tylko jako Inną interpretację wolności woli lud/kicj. różną od interpretacji indetcrministyczncj i myślenia potocznego. W ich rozumieniu problem streszcza się w pytaniu, w jaki sposób określić istotę wolności, aby równocześnie nic naruszyć fundamentalnych założeń determinizmu.

Biorąc jako typowy w tym względzie przykład stanowisko filozofii marksistowskiej. wymienić można następujące elementy kształtujące wolność człowieka w deterministycznym znaczeniu: 1° niezależność człowieka od czynników niezgodnych z jego naturą, jak głód. terror, strach itp. (tzw. wolność od czegoś). 2® znajomość praw rządzących przyrodą i możność kierowania nimi (tzw. wolność do czegoś) oraz 3® świadomość sprawczego wpływu na wykonane przez niego akty. W wypadku, kiedy się sprawdzają te trzy wymogi, można o człow ieku pow iedzieć, że działa w sposób wolny, mimo żc w aktach decyzji i wyboru musi iść zawsze za motywem silniejszym. A zatem różnica zachodząca między indctcrministycznym a deterministycznym pojmowaniem wolności woli nic dotyczy wcale używanej przez nic terminologii (w obu kierunkach występuje termin wolność woli), ale ma charakter merytoryczny. Różnica ta polega na tym. że pierwszy z tych kierunków uznaje, drugi zaś zaprzecza, iz woli przysługuje możność oparcia się silniejszemu motywowi. Wszystkie inne momenty pełnią rolę podrzędną.

Z drugiej wszakże strony tomistyczna filozofia wolności pozostaje w opozycji do wszystkich kierunków, które - przy dzielących jc różnicach - łączą się jednak we wspólnej idei absolutyzacji wolności. Na wymienienie zasługuje:

a)    liberalizm indywidualistyczny. W myśl lego poglądu wolność stanowi przejaw’ naturalnej doskonałości człowieka i samoczynną, a nieograniczoną od wewnątrz siłę tw órczą jego rozwoju.

b)    cgzystcncjalizm współczesny, o którym już była mowa w kontekście antropologicznych podstaw etyki chrześcijańskiej.

Krytyczne ustosunkowanie się filozofii chrześcijańskiej do poglądów filozoficznych. które sprow adzić można do wspólnego mianownika ..kierunków deterministycznych", dotyczy jednej w gruncie rzeczy, ale rozstrzygającej kwestii. Jest nią stan woli w podejmowanych przez nią aktach decyzji: czy akt ten musi być podjęty po linii silniejszego motywu, czy też leży w mocy woli człowieka oprzeć się nawet silniejszemu motywowi dokonując wyboru tego, do czego skłania motyw słabszy. Ujmując rzecz w największym skrócie przyjmijmy wpierw, żc miarą siły motywu jest siła jego oddziaływania na naszą zmysłową sferę doznaniową. Z kolei zgódźmy się. żc sprawę na przysłowiowym ostrzu miecza stawiają sytuacje konfliktowe, a tego rodzaju typową sytuacją jest zderzenie się ludzkich namiętności z nakazami moralnego prawa. Otóż dostępne nam dane doświadczenia dowodzą wystarczająco, że leży w mocy ludzkiej woli pójść za glosom słabo na nią oddziaływującego moralnego dobra, przeciwstawić się zaś sile zmysłowego popędu Jc t to ko-

...... nigumcnt, /.i pomocą którego filozofia chrześcijańska wykazuje arbi*

o.iluy»h uakicr tych kierunków deterministycznych, które uznają dowodową .• ..i..., doświadczenia. Przeciwko racjonalistycznym wersjom dcicrmini/mu *i iri /> wskazać na wtłoczenie filozofii woli w deterministyczny schemat ► li * ji wszelkiego bytu, wymuszone przez logikę apriorycznie założonych . . ..Iiiych zasad kosmologicznych.

ł*» , iw stawia się jednak filozofia chrześcijańska także swoistej hipertro-i . . ika znamionuje indywidualistyczne pojmowanie wolności. Tym razem

•    i i.lim zą racją negacji tego pojmowania jest wskazanie na głęboką ambi-« .1. ni ję. która charakteryzuje akty wyboru: dokonująsię one na antypodach t..».i* i zła, doskonalenia i niszczenia, rozwoju i regresu. Dotknięta tą ambi-

•    .i u. :ą wola człowieka nic jest zdolna własnymi siłami przezwyciężyć tę i nu-utną antynomię. Indywidualizm filozoficzny nic dostrzega własnych

mu zeń interpretacyjnych, co świadczy, żc jest to teoria nieadekwatna i wy-i4|-*|4ca głęboko sięgającej teinterprctacji.

Podstawy etyki a identyfikacja etyki

• het na tycznie i w maksymalnie skondensowanej formie przedstawić-.* . Irincntame przesłanki z zakresu filozofii człowieka jako osoby oraz g . rozumnych działań pełnią inną jeszcze w ażną rolę: ich zadaniem jest, i i, in wstępie, zarysować światopoglądową orientację chrześcijańskiej < \ i filozoficznej. Historia filozofii wystarczająco dowodzi, że każdy li . /m . ,ię w filozofii kierunek etyczny wyrasta z określonej orientacji świa ' | -. lądowej. Z tego też źródła czerpie zarówno wyróżniające go trcścio-n.imiona, jak też przesłanki do określenia własnego stanowiska na dal-- . h etapach etycznego myślenia. Krótko mówiąc wyraźna deklaracja •h . .mc do światopoglądowych podstaw kierunków etycznych stanowi . .. Kdny warunek identyfikacji tychże kierunków oraz przedkładanych pi < nic rozwiązań w szczegółowych zagadnieniach etycznych.

lóccnic uwagi na tę sprawę stanowi równocześnie przestrogę dla po-1'Uiąeych adeptów filozofii moralności. W nowszej polskiej literaturze i i można bowiem spotkać publikacje, w których światopoglądowa mu .i liniowość, przy pozorach otwartego na obiektywne badanie przedmiotu, iis propagowaniu etycznych idei o wyraźnie matcrialistyczncj prowenien-• W konsekwencji prowadzą one do pcrmisywnych i z gruntu fałszywych i . I idów na temat pytań i dylematów występujących w moralnej praktyce -1/icimcgo życia. Wyczulenie na światopoglądowe ukierunkowania dok-n nalncj tożsamości etycznych szkół stanowi przeto niezbędny postulat w peł-i.i świadomej inicjacji w tajniki filozofiezno-ctyczncgo myślenia.