27787 str75

341. Kobieca suknia dworska z rozszerzonymi na końcu rękawami nisko zwisającymi, płaszcz spięty na przodzie klamrą, 2. poł. XII w.

342. Suknia przepasana służebnej z lekko rozszerzonymi rękawami

340 a. Luźna nie przepasana suknia kobieca, na głowie płócienne zawicic, około policzków pmlwika; b. dworski strój kobiecy z lekkiej tkaniny układanej w fałdy, na przodzie sukni w górze naszycie wzorzystego galonu-krajki, chustka na głowie układana w drobne fałdy

przedstawia się sylweta sukni ze zwisającymi około dłoni rękawami na pieczęci ks. Jadwigi śląskiej, którą zapewne wykonano w czasach jej młodości. W sukniach kobiecych na płaskorzeźbach Drzwi Gnieźnieńskich można zauważyć zaznaczone drobne pionowe fałdy. Jest to szczegół znany ze współczesnej mody francuskiej (340 b), wprowadzony do lekkich, wytwornych strojów kobiecych. Ubiory kobiet służebnych składały się również z dwóch sukni, przepasanych dia wygody, z rękawami lekko rozszerzonymi przy końcach, by nie przeszkadzały w pracy (342). Nakryciem głowy u kobiet polskich były płócienne chusty okrywające włosy lub zapracowane w drobne fałdy cienkie chustki lekko zarzucane (340 a, b).

Na jednej z płaskorzeźb Drzwi Gnieźnieńskich widoczne jest obuwie (343), którego forma, z charakterystycznym zeszyciem skóry na wierzchu od nosków przez podbicie, lekko wydłużona i zwężona na przodzie, powtarza się w wielu okazach zachowanego współczesnego obuwia. Pochodzące 2 wykopalisk w Opolu i Gdańsku zabytkowe obuwie ma formę również lekko wydłużoną na przodzie (344a-l'); okazy z wcześniejszego okresu mają noski lekko ścięte z przodu (344 a). Technika wykonania obuwia z Opola wskazuje — zdaniem archeologów — na specjalizację rzemieślników w zawodzie szewskim. Zapewne dostarczali oni dużej ilości obuwia osadzie w Opolu i zaopatrywali 343 Tr«wikł polskie. XII w.    w trzewiki dalsze okolice. Surowcem do wyrobu obuwia w Opolu

344 a-f Obuwie z wykopalisk, w Opolu, haftowane- i z wycinanką ażurowa

była skóra różnych zwierząt hodowlanych, jak boranów i zwierzyny dzikiej (jeleni). Ze skór baranich przygotowywano sklejki, w których łączono skóry o różnym stopniu i kierunku rozciągania, aby uchronić obuwie od deformacji przy noszeniu. Wszystkie okazy obuwia z Opola były szyte : formowane na formach drewnianych (kopytach). Po zdjęciu z formy uszyte trzewiki odwracano szwem do środka: były to więc tzw. wywrotki, obuwie lekkie i elastyczne. Skrojone obuwie zdobiono przed uszyciem haftem lnianą kolorową nitką: nici byty czerwone, niebieskie lub fioletowe. W motywach zdobienia opolskiego obuwia występują spirale i romby skupione zawsze wokół osi, która stanowi zeszycie wierzchów (344 a-f). Obuwie z Opola występuje w trzech odmianach dostosowanych do pór roku. Zimowe obuwie ma krótką cholewkę, w średnim typie trzewik okrywa tylko kostki, w trzecim rodzaju buciki są wycięte głęboko na podbiciu. Ogromna ilość zabytkowego obuwia o różnym stopniu zniszczenia, znalezionego w latach 1952 —1955 w osadzie w Opolu, wykazuje dużą różnorodność w sposobie zdobienia. Obok haftu są nieco rzadziej stosowane wycinanki ażurowe w kształcie rombów, które były również skupione obok osi zeszycia. Inną odmianą zdobienia było rozcinanie powierzchni skóry: rozcięte części powierzchni rozchylały się po nałożeniu na stopę trzewika, a wyraźny efekt kolorystyczny powstawał na tle barwnej onucki.

W obuwiu znalezionym w Gdańsku zastosowano (przy ogólnym podobieństwie kształtu trzewików do okazów z Opola) ozdobne zeszywanie. Polskie okazy obuwia znalezione w Opolu i Gdańsku w swym kształcie i zdobieniu opierają się na wzorach przyjętych w całej ówczesnej Europie pod wpływem mody idącej z Bizancjum. Na Rusi i w Czechach lekkie skórzane trzewiki zdobione były haftem, a w dworskim obuwiu stosowano nawet naszycie perłami na wzór bizantyński.

345 a. Męski strój dworski; b. sirój dworski kobiecy, okoio 1238 r.

Tkaniny przeznaczone na odzież ludności mieszkającej na ziemiach polskich, znalezione w małych fragmentach w badanych osadach średniowiecznych, wy-

18 — Historia ubiorów