28425 Obraz9

TENDENCJE ROZWOJOWE POLSKIEJ ETYKIETY JĘZYKOWEJ 279

nych”. Zachowania „nieinteligenckie” to najczęściej drobne odchylenia od pewnych schematów występujących zwłaszcza w dialogach grzecznościowych. Akt przekazywania pozdrowień np. w formie Pozdrów (ode mnie) mamę, Kłaniaj się (od nas) rodzicom wymaga od pośrednika m.in. podziękowania w imieniu adresata. Zaniechanie przez partnera dialogu takiego zachowania i ograniczenie się tylko do obietnicy przekazania pozdrowień może go zdyskredytować w oczach interlokutora, jeśli ten nie uznaje upraszczających się obecnie form etykiety.

Istnieje również - niezależnie od poprzednio wymienionych - warstwa religijnych zachowań grzecznościowych. Językowe zachowania tego rodzaju nie pozostają w opozycji do zachowań nicrcligijnych. lecz je wzbogacają bądź zastępują. Formuły typu (Niech będzie) pochwalony (Jezus Chrystus) (w funkcji powitania bądź pożegnania), Na wieki (wieków) (amen) (w funkcji odpowiedzi na powitanie bądź pożegnanie), Niech cię Bóg prowadzi (w funkcji pożegnania-życzenia), Szczęść Boże (w funkcji powitania-życzenia), Bóg zapłać (w funkcji podziękowania) używane są albo przez osoby duchowne wobec siebie i wobec osób świeckich, albo przez osoby świeckie wobec osób duchownych (zwłaszcza w sytuacjach oficjalnych) i wobec siebie (zwłaszcza w starszym pokoleniu mieszkającym na wsi).

TENDENCJE ROZWOJOWE POLSKIEJ ETYKIETY JĘZYKOWEJ W XX WIEKU

Wiek XX jest wiekiem rewolucyjnych (nie ewolucyjnych) przemian w zakresie polskiej etykiety ogólnej, w tym etykiety językowej. Zakończenie pierwszej wojny światowej oraz dokonane w konsekwencji tego wielkie zmiany polityczne i społeczne pociągnęły za sobą równie wielkie zmiany w dziedzinie obyczajowości. Degradacja społeczno-zawodowa niektórych dotychczasowych elit z jednej strony i awans społeczny niżej usytuowanych grup z drugiej doprowadziły do swoistej fuzji obyczajów, co w efekcie uprościło, a nawet wyeliminowało wiele zachowań grzecznościowych. (Ubolewali nad tym autorzy ówczesnych podręczników dobrego wychowania: „Etykieta poterana, pożółkła, z cerami na łokciach i z łatami na dziurach, przeżyła się i zdziadziała.” Rościszewski. 1930, s. 7).

Znacznie większe uproszczenie etykiety nastąpiło po drugiej wojnie światowej (uproszczenie związane - tak jak poprzednio - z ogromnymi zmianami politycznymi i społecznymi). Wielki awans grup społecznych robotników i chłopów (uznanych za klasy dominujące), z jednoczesnym upodrzędnieniem społecznym i ekonomicznym dziedziczącej polską tradycję obyczajową inteligencji, doprowadził nie tylko do uproszczenia ety-