289

289

Tendencje rozwojowe polskiej etykiety językowej w XX wieku wych. Akt przekazywania pozdrowień, np. w formie Pozdrów {ode mnie) mamę, Kłaniaj się {od nas) rodzicom, wymaga od pośrednika m.in. podziękowania w imieniu adresata. Zaniechanie przez partnera dialogu takiego zachowania i ograniczenie się tylko do obietnicy przekazania pozdrowień może go zdyskredytować w oczach interlokutora, jeśli ten nie uznaje upraszczających się obecnie form etykiety.

Istnieje też - niezależnie od poprzednio wymienionych - warstwa religijnych zachowań grzecznościowych. Językowe zachowania tego rodzaju nie pozostają w opozycji do zachowań niereligijnych, lecz je wzbogacają bądź zastępują. Formuły typu (Niech będzie) pochwalony {Jezus Chrystus) (w funkcji powitania bądź pożegnania), Na wieki {wieków) {amen) (w funkcji odpowiedzi na powitanie bądź pożegnanie), Niech cię Bóg prowadzi (w funkcji po-żegnania-życzeń), Szczęść Boże (w funkcji powitania-życzeń), Bóg zapłać (w funkcji podziękowania) używane są albo przez osoby duchowne wobec siebie i wobec osób świeckich, albo przez osoby świeckie wobec osób duchownych (zwłaszcza w sytuacjach oficjalnych) i wobec siebie (głównie w starszym pokoleniu mieszkającym na wsi).

Tendencje rozwojowe

polskiej etykiety językowej w XX wieku

Wiek XX jest wiekiem rewolucyjnych (nie ewolucyjnych) przemian w zakresie polskiej etykiety ogólnej, w tym etykiety językowej. Zakończenie pierwszej wojny światowej oraz dokonane w konsekwencji tego wielkie zmiany polityczne i społeczne pociągnęły za sobą równie wielkie zmiany w dziedzinie obyczajowości. Degradacja społeczno-zawodowa niektórych dotychczasowych elit z jednej strony i awans społeczny niżej usytuowanych grup z drugiej doprowadziły do swoistej fuzji obyczajów, co w efekcie uprościło, a nawet wyeliminowało wiele zachowań grzecznościowych. (Ubolewali nad tym autorzy ówczesnych podręczników dobrego wychowania: „Etykieta poterana, pożółkła, z cerami na łokciach i z łatami na dziurach, przeżyła się i zdziadziała” - Rościszewski, 1930, s. 7).

Znacznie większe uproszczenie etykiety nastąpiło po drugiej wojnie światowej (uproszczenie związane - tak jak poprzednio - z ogromnymi zmianami politycznymi i społecznymi). Wielki awans grup społecznych robotników i chłopów (uznanych za klasy dominujące), z jednoczesnym upodrzęd-nieniem społecznym i ekonomicznym dziedziczącej polską tradycję obyczajową inteligencji, doprowadził nie tylko do uproszczenia etykiety, lecz również do jej dewaluacji. Narzucony przez nowy układ stosunków ekonomi-