WSP J POLN254295

622

Andrzej Miru Lewicki. Językoznawstwo polskie w XX wieku

Drugim nurtem, który się wtedy wyodrębnia, są badania dialektologie z ne. Za ich prekursora uważa się Lucjana Malinowskiego. Stosował on metody opisu jednej wsi lub okolicy, a przy charakterystyce większych obszarów dokonywał filologicznej analizy tekstów zebranych z tego terenu. Natomiast Nitsch zastosował metodę badań bezpośrednich dużych terenów z koncentracją obserwacji tylko na wybranych aspektach języka (właściwościach fonetycznych i wybranych formach fleksyjnych). W latach 1901-1912 przeprowadził sam eksplorację dialektów prawie całego obszaru polskich gwar etnicznych. Koncentracja na cechach fonetycznych różnicujących dialekty polskie i wykorzystanie metod geografii lingwistycznej (wprowadzanych wówczas przez Jules'a Gillierona, przygotowującego Atlas linguistiąue de la France) pozwoliły polskiemu uczonemu już w 1909 r. naszkicować ogólny obraz podziału diałektalnego polszczyzny. Systematycznie uzupełniając te dane, przygotował on rozprawę Dialekty języka polskiego, która w 1915 r. ukazała się w Encyklopedii polskiej AU; rozprawa ta na trwałe weszła do podstawowego zasobu prac o języku polskim.

Trzecią grupą problemów badawczych było ukształtowanie nowoczesnej gramatyki opisowej języka polskiego. Podstawy opisu języków żywych tworzył w XIX w. Baudouin de Courtenay, który już w 1873 r. -przeciwstawiając się jednostronności koncepcji młodogramatyków - głosił równorzędność naukową praw dynamicznych (praw zmiany językowej) i praw statycznych (współczesnych relacji między elementami języka). W latach 1875-1883, gdy wykładał na uniwersytecie w Kazaniu, rozróżnił on dwie strony mowy: artykulacyjno-akustyczną i psychologiczno-społeczną. Jednostką pierwszej jest dźwięk mowy - głoska; jednostkę drugiej nazywał -fonemem. Ujmował go wówczas jako inwariant, tj. zbiór cech niezmiennych występujących we wszystkich realizacjach danego fonemu. Fonemy odróżniają znaki języka. Odpowiednio dla najmniejszej jednostki znakowej Baudouin proponuje nazsyę morfem. Tezy sformułowane przez tego uczonego stały się podstawą całego kierunku metodologii lingwistyki -s t r u k t u r al i z m u. W bezpośrednich kontaktach z przyjaciółmi-lingwi-starni i uczniami Baudouin de Courtenay przekazywał im charakterystyczną dążność do poznawania ogólnych prawidłowości w języku, do systemowego jego ujęcia, do badania języków żywych oraz dialektów i dostrzegania społecznych uwarunkowań języka. To właśnie bezpośrednio po okresie pracy Baudouina w Krakowie (1893-1899) Nitsch podejmuje badania nad gwarami. Rozwadowski w tym czasie ogranicza swoje zainteresowanie etymologią grecką i łacińską, natomiast koncentruje się na ogólnych prawach języka. Pierwsze z nich (sformułowane w 1904 r.) o dwuczłonowej budowie wyrazów zarówno afiksalnych, jak i złożonych oraz o podobieństwie budowy wyrazów pochodnych i zdań, stało się fundamentem strukturalnego słowo-twórstwa, rozwijanego później w lingwistyce polskiej.