28902 symbol061

L22

się w ideogramach zygzaka oraz akwatyczno-fitomorficznym kontekście ornamentyki. Linie faliste oplatają naczynia, układając się niekiedy w horyzontalne pasma (Jankowska 1980, 56; Nosek 1967, tab. 24, ryc. 9) . Strefy zdobnictwa owymi wątkami obejmują przede wszystkim górne partie ceramiki, ponad załomem brzuśca (Jankowska 1980, 139; Gurba 1989, tab. 40-48).

W układzie akwatyczno-fitomorficznym konstrukcja linii nabiera głębszego znaczenia. Jak już wspominaliśmy, zarówno wyobrażenia "drzewek", jak i wizerunki solarne mieszczą się pomiędzy zygzakiem a dnem naczynia. Kontekst ten, rozważany w płaszczyźnie kosmologicznej, jest zastygłym obrazem pra-czynności stwórczej (Wittkower 1991, 341). Wiedzie ona od górnych wód niebiańskich w dół, ku ziemi.

Schemat czasownikowy ukazuje zatem preferencję ruchu zstępującego, schodzenia ku niższym poziomom Kosmosu. Ideogramy fi-tomorficzne na naczyniach KPL przypominają kształtem "drzewo odwrócone", rosnące z nieba do ziemi (Kopaliński 1990, 72; Rad-hakrishnan 1958, 183) . Również trójkąty i festony zdobiące ceramikę KAK, nie wznoszą się ponad zygzakami, lecz z nich opadają (Nosek 1967, tab. 22-25).

Jeżeli mielibyśmy nadzieję na odkrycie spoistego typu mitycznego, kolejne schematy winny zawierać zbieżne obrazy symboliczne. W ujęciu rzeczownikowym dotyczą one przedmiotów i substancji klasy ofiarnej. Depozyty KPL i KAK zbliża wspólnazasadnicza cecha - znaczny udział wyrobów z gliny. Dominują one lub co najmniej równoważą pozostałe kategorie znalezisk.

Dyskusji wymaga zatem symbolika Naczynia. Wiemy już, iż więzi znaczeniowe łączą je w praktyce i metaforze z kobietą (Rainfuss 1955, 7; Kopaliński 1990, 147) . Prócz tego waza lub garnek symbolizują płodność natury, otchłań pierwotną, a wreszcie, w dalszym toku skojarzeń, świat podziemny (Kopaliński 1990, 446) .

Szczególnie w połączeniu z wodą naczynie jest także atrybutem obfitości i dostatku (ibidem, 447). Na stanowiskach bagiennych grupy północnej KPL znajdowano niejednokrotnie obok ceramiki kości zwierzęce (np. Salpetermosen, Veggerslev-Gaba-łówna 1963, 54). Trzy podobne przypadki wystąpiły na Niżu Polskim (Popowice, Pyrzyce, Świętosław). Wszystkie te sytuacje łączy materia towarzyszącego naczyniom Pożywienia.

Na marginesie schematu rzeczownikowego ujawniają się dodatkowe właściwości naczynia w symbolice akwatycznej KPL i KAK.

Pierwszą jest miniaturyzacja wyrobów ceramicznych składanych w wodach. Prezentowane amfory obu kultur nie przekraczają zazwyczaj 15-18 cm wysokości (Cofta-Broniewska, Kośko 1982, 69) .

Druga właściwość wiąże się z opisanym już zagadnieniem uszkodzeń pojemników ceramicznych. W dotychczasowym kontekście także tę czynność łączyć możemy z symbolicznym ruchem zstępującym, w kierunku źródeł fizycznego kształtu naczynia. Destrukcja teraźniejszości, realnej formy, otwiera drogę do osiągnięcia zapomnianego pra- ustanowienia materii (Kępińska 1983, 195).

W świetle schematu epitetowego przewodnie cąchy Żywiołu wody ukazuje klasa tanatologiczna. Zespoły grobowe KPL i KAK lokowane były głównie w pobliżu jezior, stawów oraz bagnisk. Ten rodzaj ziemskich wód odznacza się spokojem i skrytością. Abys-sos, otchłań bez dna, prowadzi do pierwotnego chaosu. Jej wejście stanowią jaskinie, szczeliny oraz niedostępne głębie mórz i jezior (Kopaliński 1960, 339).

Lokalizacja zespołów sepulkralnych na wybranych brzegach, kontynuuje owe właściwości. Cmentarzyska KPL zbliżają się do zbiorników wodnych najczęściej od strony północnej, zaś KAK od zachodniej (tab. 16, 17). Horyzontalna orientacja stron świata w kategoriach mitycznych powiązana jest zazwyczaj z modelem wertykalnym (Tuan 1987, 52). Toteż dopuszczalnej tożsamości pojęciowej północy i zachodu, w układzie pionowym odpowiada zestawienie północy z ruchem w dół (Szynkiewicz 1984, 130; Suchocki 1987, 152).

W ujęciu syntetycznym wszystkie te obrazy tworzą jednorodny model symboliki akwatycznej. Charakteryzują go dominujące w poszczególnych klasach wyrażenia: Schodzić, Zstępować; Naczynie, Pożywienie; Głęboki, Spokojny etc. Wracając do tablic Duranda, odnotowujemy zbieżność owych treści z typem ustroju nocnego (Durand 1986, 103) . Należy on do horyzontu preferencji, w którym mieszczą się także kultury wizualistyczne P. Sorokina, dionizyj-skie R. Benedict oraz Zachód u F. Northropa (ibidem, 114).

Spośród powyższych wzorów szczególnie inspirujący wydaje się typ dionizyjski, wyodrębniony przez etnologa, oparty na myśli filozoficznej, a czerpiący źródła z mitologii greckiej (Benedict 1966, 149).

Zwracaliśmy jednak uwagę, iż nasycony jest on w znacznej mierze psychologią, związaną z nurtem badań antropologicznych nad kulturą i osobowością (Kłoskowska 1966, 43). Studium Nit-zschego o narodzinach tragedii greckiej powstało natomiast z