29643 Wykłady z polskiej fleksji5

52 Podstawowe pojęchi synttigmatyki fleksyjnej

powiedziała albo Powiedziałaby wszystko. Ograniczenia le nie dotyczą spójnika BY, który może wystąpić na początku zdania, np. By tyle wiedzieć, trzeba dużo czytać.

W formach czasu przeszłego w trybie warunkowym morf -by- jest zwykle dołączony do słowa posiłkowego typu BYŁ, rzadziej występuje przy temacie fleksyjnym, por.:

Szaniawski byłby mógł jeszcze się ukryć, rozpuścić oddział - nie uczynił tego.

(Z. Kossak, Pożoga)

Gdyby był chciał, mógłby był sprawę odwlec.

Z bezosobnikiem i z formami predykatywów morf -by- jest pisany rozdzielnie, por. 3.3, punkty 6 i 8.

3.7. Słowa posiłkowe BĘDZIE i BYŁ

Słowa posiłkowe używane do tworzenia większości czasownikowych form analitycznych występują w formach zróżnicowanych ze względu na osobę i liczbę:

będę    będziemy

będziesz będziecie będzie    będą

oraz ze względu na liczbę i rodzaj:

był, była, było byli, były

Zbiory tych słów oznaczymy konwencjonalnie jako BĘDZIE i BYŁ, stosując zapis wielkimi literami jak w wypadku leksemów. Ściśle biorąc jednak, słowa posiłkowe nie tworzą osobnych leksemów ani nie reprezentują leksemu BYĆ. Możemy je traktować jedynie jako składniki analitycznych form fleksyjnych leksemów czasownikowych.

Słowa typu BĘDZIE wchodzą w skład złożonych form czasu przyszłego (zob. 3.3, punkt 1). Słowa typu BYŁ wchodzą w skład form czasu zaprzeszłego w trybie orzekającym oraz czasu przeszłego w trybie warunkowym (zob. 3.3, punkt 2 i 4). Są one też składnikiem złożonych form predykatywów (zob. 3.3, punkty 7-8). W wielu formach analitycznych słowa posiłkowe łączą się z pseudoimiesłoweni (tak nazwiemy słowo identyczne co do kształtu z trzecioosobową formą czasu przeszłego, wchodzące w skład złożonych form czasownikowych) lub z morfami -(E)M i -BY-. Na przykład:

będę pisał - BĘDZIE i pseudoimiesłów pisał-em był - pseudoimiesłów, -(E)M i BYŁ pisal-by-m był - pseudoimiesłów, -BY-, -<E)M i BYŁ

Szczegóły dotyczące budowy form analitycznych zostaną przedstawione ' rozdziale 6.

3.8. Rodzaje form fleksyjnych ze względu na budowę

Podział form fleksyjnych na syntetyczne i analityczne jest niezależny od ich podziału na formy fuzyjne i aglutynacyjne. W wyniku przecięcia obu podziałów "lizymuje się kilka klas form, które zbierzemy teraz w charakterze podsumowania.

Formy typu niech pisze lub będzie pisać zaliczamy do analitycznych (ze " /ględu na ich rozłączną pisownię) i jednocześnie do fuzyjnych (ze względu na In żc ich morfy fleksyjne są kumulatywne). Formy typu (On) by pisał lub (My)śtny pisali zaliczamy do analitycznych (ze względu na ich rozłączną pisownię)

I jednocześnie do aglutynacyjnych (ze względu na to, że ich morfy fleksyjne są mrkiimulatywne). W sumie podział form fleksyjnych polszczyzny ze względu na ich budowę wygląda następująco:

1.    Formy syntetyczne:

1.1.    fuzyjne, np. piszę, pisz, pisać, piszący, pisząc, pisany, pisanie,

1.2.    aglutynacyjne, np. pisałem, pisałbym,

2.    Formy analityczne:

2.1.    fuzyjne, np. niech pisze, będzie pisać,

2.2.    aglutynacyjne, np. (My)śmy pisali, pisałem był, by pisał, byłaby pisała, pisano by,

2.3.    mieszane, np. będzie pisał.

Zaproponowana tu klasyfikacja różni się w szczegółach od tych, jakie pi /odstawiono w Morfologii (1998) i Fleksji polskiej Tokarskiego (1973). Różnice wynikają głównie z odmiennego rozumienia form analitycznych (zob. komentarze do zestawienia tych fonu w 3.3). Poza tym ani w Morfologii, ani we Fleksji polskiej formy analityczne nie są dzielone na fuzyjne, aglutynacyjne i mieszane Podział ten w istocie dotyczy składników form analitycznych i tylko wtórnie uogólniamy go na całe te formy.    <

Ważniejsze terminy

Morfy — elementarne segmenty znaczące formy wyrazowej.

Morfy leksykalne morfy mające określone znaczenie leksykalne wyrażane niekategoriulnie. Morfy słowotwórcze morfy mające głównie znaczenie strukturalne, służące do tworzenia nowych wyrazów.

Morfy fleksyjne morfy odróżniające daną formę fleksyjną od innych form lego samego Ickscmu.