29081 skanowanie0030 (22)

W okresie PRL stworzono jednolitą administrację państwową co oznaczało, że nie istniał prawnie wyodrębniony i względnie niezależny samorząd. Po 1989 roku przywrócono tę instytucję (włącznie z samorządami zawodowymi) oraz przyznano jej liczne kompetencje z dziedziny polityki społecznej, z których część stała się zadaniami własnymi. Po reformie z 1999 roku mamy trzyszczeblowy ustrój samorządowy i na każdym poziomie występują związane z polityką społeczną instytucje władcze i administracyjne oraz samorządowe jednostki organizacyjne, z których najważniejsze znacznie pod względem regionalnego zarządzania i koordynowania powinny mieć Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (patrz m.in. ROPS w Opolu. ROPS w Krakowie. ROPS w Toruniu. Mazowieckie Centrum Polityki Społecznej).

Szkic do historii polityki społecznej w Polsce

^Pomijając okres przedrozbiorowy, przed odzyskaniem niepodległości polityka społeczna na ziemiach polskich była kształtowana przede wszystkim przez władze państw zaborczych. Wyjątkami były te obszary, które cieszyły się mniejszą lub większą autonomią w pewnych okresach XIX wieku, np. Księstwo Polskie czy Królestwo Polskie, albo rozwiązania tymczasowe w czasie naszych powstań narodowowyzwoleńczych. Jedyne formy polskiej polityki społecznej poza tymi okresami mogą być przede wszystkim łączone z działalnością pozarządową m.in. należy pamiętać o różnych inicjatywach polskich naukowców, nauczycieli, lekarzy, księży, np. spółdzielczość, ochronki, przytułki i inne formy zorganizowanej dobroczynności.

Odzyskanie niepodległości w 1918 roku było związane z odziedziczeniem trzech systemów instytucjonalno-prawnych, które w dodatku były bardzo nierównomierne rozwinięte. Niemiecka polityka społeczna należała do prekursorskich pod wieloma względami, a rosyjska była głęboko niedorozwinięta w sposób charakterystyczny dla kraju rolniczego i słabo uprzemysłowionego. Pierwszym i najbardziej oczywistym wyzwaniem dla rządzących była więc unifikacja tych trzech systemów. Początkowo po prostu rozszerzano obowiązywanie aktów prawnych państw zaborczych na kolejne obszary nowej Polski, z czasem projektowano też nowe i polskie rozwiązania. Zdarzają się bardzo dobre oceny tego okresu, np. „Polska w latach 1918/39 wyprzedziła swym ustawodawstwem społecznym większość innych krajów, w szczególności zaś Francję, Wielką Brytanię i Stany Zjednoczone A. P.” (Mała encyklopedia pojęć społecznych wydana w Londynie w 1946 roku).

W czasie II wojny światowej obszar Polski został ponownie podzielony między okupantów i trudno mówić o polskich rozwiązaniach w zakresie wojennej polityki społecznej, a te które obowiązywały w Generalnym Gubernatorstwie oparte były głównie na obowiązkowej lub przymusowej pracy, deportacjach oraz eksterminacji. Trzeba jednak pamiętać o działaniu polskich instytucji, np. Rady Głównej Opiekuńczej oraz socjalnych agend organizacji militarnych czy innych form samoorganizacji społecznej w tym czasie.

Na polski powojenny system polityki społecznej miał duży wpływ ustrój polityczno-gospodarczy PRL (brak demokracji politycznej i przemysłowej, centralne planowanie, upaństwowienie) oraz uzależnienie ideologiczno-polityczno-gospodarcze od ZSRR. Dynamika państwowej polityki społecznej do lat 80. polegała głównie na rozwijaniu ustawodawstwa socjalnego, m.in. w zakresie podmiotowym ubezpieczenia społecznego przy bardzo ograniczonej lub nieobecnej demokracji przemysłowej.

Niepaństwowe obszary polityki społecznej prawie całkowicie zanikły, co jednak nie znaczy, że nie było ich wcale, np. Polski Komitet Pomocy Społecznej, Polski Czerwony Krzyż czy Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, albo, że ich nie doceniano przynajmniej teoretycznie i w pewnych kontekstach, np. książka pod red. Ireny Lepalczyk „Stowarzyszenie społeczne jako środowisko wychowawcze” z 1974 r.

Obok nurtu oficjalnego można też mówić o socjalnych elementach w działalności podziemnej. Związki zawodowe podporządkowane były rządzącej partii do czasu powstania NSZZ Solidarność, który miał na sztandarach przede wszystkim hasła pracowniczo-socjalne, odnoszące się bezpośrednio do sfery polityki społecznej - z 21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego 14 dotyczyło jej wąskiego rozumienia. Uwzględniając podstawowe prawa obywatelskie pracowników, np. do zrzeszania się, jako należące do zakresu polityki społecznej, można uznać, że wszystkie 21 postulatów ściśle się z nią wiązało.

Porozumienia sierpniowe z 1980 roku oznaczały także demokratyzację polityki społecznej. W protokole porozumienia zawartego przez Komisie Rządowa i Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku zapisano m.in.: „Rząd przygotuje propozycje aby najniższe renty i emerytury podwyższyć do tzw. minimum socjalnego, określonego na podstawie badań odpowiednich instytutów, udostępnionych opinii publicznej i poddanych kontroli związków zawodowych”.

ljransfórrnacja*i!istfoj^a rozpoczęta w 1989 roku oznaczała wzbieranie kolejnej fali głębokich reform w polityce społecznej po okresie zmian, które były przeprowadzane głównie w związku z kryzysem politycznym i gospodarczym lat 80. Pierwsze nowe ustawy w zakresie wąsko rozumianej polityki społecznej