32045 IMG87

łlomiapf ugrupowania wschodnie tej kultury pozostają w dalszym ciągu orbicie wpływów wschodniej części Kotliny Karpackiej.

Wydarzeniem bezpośrednio poprzedzającym ten proces, następnie zaś półczesnym najstarszej fazie kultuiy halsztackiej było pojawienie się w Kot-ie Karj lackiej oraz w południowo-zachodniej peryferii kultury łużyckiej mentów tzw. przedscytyjskich, powszechnie datowanych na HaB_s-HaC_x, w datach absolutnych na około 800 - 650 p.n.e.^u1 Znaleziska te związane są bliżej jeszcze nie wyjaśnionymi powiązaniami kulturowo-wymiennymi ędzy Kotliną Karpacką a Podkaukaziem i Nadwołżem, jak również z moż-ością infiltracji ze wschodu mniejszych grup, związanych z historycznymi mmerami. Ta grupa znalezisk zezwala na wydzielenie w obrębie Kotliny rpackiej dobrze datowanego horyzontu znalezisk „wschodnich”, określanych mem tzw. tracko-kimmeryj8kićh, choć nazwa ta nie jest ścisła. Faktycz-chodzi o dwie grupy znalezisk, obejmujących głównie broń (miecze, szty-r) i części uprzęży końskiej. Pierwsza z nich reprezentowana jest przez łeziska nadwołżańsko-kauk&skie, a równolegle z nimi pojawiają się też edyncze wytwory pochodzenia irańskiego. Dla obszaru Środkowej Europy to importy, przy czym w ich przeniesieniu na zachód nie Wyklucza się rednictwa Kim merów z Północnego Nadczamomorza¹¹³. Na grupę drugą łdają się podobne wytwory z obrębu Kotliny Karpackiej, reprezentowane ;z formy lokalne, w części tylko oparte na „wschodnich” pierwowzorach, kultury łużyckiej wspomniane znaleziska typu tzw. przedscytyjakiego' ■e zen tu ją tylko importy, potwierdzające wymianę z lub za pośrednictwem liny Karpackiej, przy czym ujawniono je głównie na Morawach, we wschód-i Czechach oraz na Śląsku, przy całkowitym ich braku we wschodniej fie wspomnianej kultury.

(V⁷ sąsiedztwie południowej i południowo-zachodniej peryferii osadnictwa ury łużyckiej krystalizują się w tym czasie wyraźnie cztery wielkie ugru-ąnia kulturowe o określonym już obliczu etnicznym. Przyjąć należy iżną ich rolę w kształtowaniu oblicza kulturowego oraz charakteru osadza „łużyckiego”, zwłaszcza w dorzeczu Odry. Na terenie Czech i środko-t Moraw, najprawdopodobniej w wyniku przesunięcia się z zachodu ości o charakterze proto- łub zapewne już wczesnoceltyckim wykształ-się kultury bylańska”⁴ i horakowska¹¹⁵, odznaczające się dużym ładun-kulturotwórczym, wykazujące w obręb sąsiadujących terenów ,,łu-ch” infiltrację, jednakże o lokalnych tylko rozmiarach¹¹¹. Południowe wy i południowo-zachodnia Słowacja objęte zostały precz kulturę kalender-ą^ł”, wykształconą na miejscowym podłożu środków od unajskiej kultury pól popielnicowych, a mającą wyraźny charakter iliryjski. Pozostałe regiony południowej Słowacji zamieszkuje ludność o charakterze wczesnot reckim¹¹*. W końcu w dorzeczu Dniestni zaczyna się krystalizować strefa z kulturą scytyjską¹¹⁹.

Wejście zachodnich ugrupowań kultury łużyckiej w sferę oddziaływań kręgu wschodniohalsztackiego (m. in. w zakresie stylu halsztackiego)¹*⁰ znalazło wyraźne odbicie w postępującym wówczas znacznym ich zróżnicowaniu regionalnym, a zarazem w tworzeniu się wyraźnych skupisk mikroregional-nych, zwłaszcza zaś w okolicach z wykształcającymi się wówczas osiedlami obronnymi. Owo zróżnicowanie było tak znaczne, że grupy „łużyckie” — ślą-sko-platenicka czy białewicka — uznawane są przez licznych badaczy za samodzielne kultury, choć ich genetyczne, kulturowe i osadnicze powiązania z kulturą łużycką nie ulegają wątpliwości. W dorzeczu Odry i zachodniej Warty już od początku HaC wyróżnia się wyraźnie ugrupowanie nadodrzań-skie (śląskie), w ciągu zaś HaD — kolejne w obrębie Wielkopolski i Kujaw.

Istotne znaczenie dla rysujących się zmian oblicza kulturowego osadnictwa „łużyckiego” przypisać należy wykształceniu się szlaku tzw. bursztynowego, a ściślej mówiąc dwu niezależnych szlaków — zachodniego tzw. nadłabskiego oraz drugiego, przebiegającego przez Bramę Morawską ku Zatoce Gdańskiej^lM. Pierwszy z nich łączył północną Italię przez dorzecze Łaby z Jutlandią i objął we wcześniejszej fazie tylko najbardziej ku zachodowi Wysunięte grupy kultury łużyckiej w Czechach, Saksonii i Turyngii.

Dla ziem w dorzeczu Odry, Warty i dolnej Wisły istotne znaczenie posiadał drugi ze szlaków', a właściwie rozległa strefa, łącząca południowe wybrzeża Bałtyku z kręgiem tzw. wschodnioalpejskim. Powiązania z północną Italią, mimo eksponowania ich przez literaturę przedmiotu, w świetle dostępnych importów wydają się w pierwszej fazie wyraźnie drugoplanowymi. Włączenie się osadnictwa kultury łużyckiej od przełomu HaB i C we wspomnianą strefę wymiany handlowej, spowodowało przejęcie przez nie szeregu elementów tzw. wschodniohalsztackich, obejmujących różne dziedziny ówczesnego bytu. Uderza bujny rozkwit od początku HaC „łużyckich” ugrupowań zwłaszcza we wschodnich Czechach i północnych Morawach, a dalej halsztackiego „ośrodka” na terenie Śląska oraz grupy białowickiej w Saksonii i na terenie środkowego dorzecza Odry. Podobny rozkwit od przełomu HaC i D obejmie też wschodnią Wielkopolskę i Kujawy. Fakt ten rejestrują zwłaszcza osiedla obronne „typu biskupińskiego”, których pojawienie się przypadało tam co prawda już na Ha(' (Sobicjuchy (Bydgoskie)), lecz które szczególnie licznie wystąpiły dopiero od HaC D i w HaD¹¹*. Zaznaczające się ostatnio

»»» M. DuAi-k 1978. .«. 121 i n. hm/ s. 21<i i napa 2.

u* 2. Bukowski 197*», m. 227 i u . nmiżu starsza literatura.

M. (łt'dl 1971, a. 1 i u.; leniu 1977, *. 8* i n.

^1,1 Zob. toż T. Malinowski 1971 ►. 109 ryo. 1, gdzie ogólnie przedstaw iwo kie mnkt powiązań handlowych

»“ A. N i ofttftfrtwptkfi • Wod.Un/

1

   X. Bukowski 1976. pacuMm oraz mapa 4.

¹ Tai A>-1¹ Toranoikin 1990, •. SM t n,

•    R. Plei«¹r 1979, s. 466 i u. oraz mapa 7.

*    V,    1971, •. 971 i &.

j    1969, i. 141 i a.; £ą£ V. Po4borik/ 1970, i. 10 i n.

*    M. Pichlarovi 1970,i lin. om¹. iire. I mapa.