IMG87

r mzflfdu 01 płeć, przynależność etniczną lub wyznawaną religię, i które wymagają 'odpowiednich udogodnień dla osób niepełnosprawnych. Inną próbą stworzenia hardziej wyrównanych szans dla ludzi stygmatyzowanych jest akcja afirmacyjna. Ponadto ludzie stygmatyzowani mogą starać się stworzyć normy społeczne, które sprawią, że wyrażanie uprzedzenia będzie społecznie niepożądane. Na przykład badacze coraz częściej przechodzą do stosowania dyskretnych, nierzucających się w oczy (pbirusmc) miar uprzedzenia wobec Afroamerykanów, ponieważ ludzie nie chcą odpowiadać na pytania kwestionariusza czy ankiety w sposób wskazujący na ich uprzedzenia (Crosby, Bromley, Saxe, 1980; Fazio i in., 1995; McConahay, 1986). Usiłowania, aby wyrażanie uprzedzenia uczynić nieakceptowanym społecznie, w odniesieniu do niektórych stygmatyzowanych grup były skuteczniejsze, niż w przypadku innych. Na przykład w Stanach Zjednoczonych wyrażanie uprzedzenia wobec Afroamerykanów, Latynosów i ludzi niepełnosprawnych jest źle widziane w wielu kręgach społecznych. Ludzie z innymi rodzajami piętna nie odnieśli takiego sukcesu w tworzeniu norm przeciw uprzedzeniu. Na przykład wobec osób otyłych nadal jest wyrażane otwarcie i akceptowane społecznie (Crandall, 1994). Podczas prób pozbawienia urzędu prezydenta Clintona za jego związek z Moniką Lewinsky wypowiedziano wiele szyderczych uwag o jej nadwadze. Lindzie Tripp, która potajemnie nagrywała, a potem opublikowała swoje rozmowy telefoniczne z Moniką Lewinsky, zarzucano, że jest równie brzydka, jak gruba, i czasami wydawało się, iż te stygmatyzujące okoliczności były postrzegane jako bardziej obciążające, niż fakt, że zdradziła młodą kobietę, która

uważała ją za swą przyjaciółkę.

Wysiłki zmierzające do poradzenia sobie, które mają na celu zmienianie innych, mogą także stać się wysiłkami zbiorowymi (Tajfel, Turner, 1986; Wright, Taylor, Maghaddam, 1990). Chociaż pojedyncza osoba może wywierać nacisk na większość, jeśli argumenty tej jednostki są mocne i spójne, to jednak większa liczba źródeł wpływu zwiększa presję społeczną (Łatane, Wolf; 1981; Nemeth, 1986). Jednakże zbiorowe akcje jednostek stygmatyzowanych są zaskakująco rzadkie (ap. Wright, Taylor, Moghaddam, 1990). Jednym z powodów tego jest fakt, że akcje takie zwykle napotykają opór ze strony ludzi nicstygmatyzowanych. Zbiorowe akcje zmierzające do spowodowania zmiany społecznej zagrażają kontroli, jaką osoby niestygmatyzowane sprawują nad władzą i zasobami, podważają legalność aktualnej sytuacji w zakresie ich pozycji społecznej i zagrażają ich poczuciu własnej wartości (Crocker, Major, Steele, 1998; Major, 1994; Sidanius, Pnuo, 1993). W rezultacie jednostki stygmatyzowane, które angażują się w akcje zbiorowe, zwykle narażają się na znaczne osobiste koszty.

Niemniej jednak jest najbardziej prawdopodobne, że zbiorowe wysiłki, zmierzające do poradzenia sobie, mogą spowodować długoterminową zmianę społeczną.

Radzenie sobie z piętnem skoncentrowane na emocji

Opisane wyżej strategie skoncentrowane na problemie usiłują, albo bezpośrednio, albo pośrednio, zmienić relację miedzy osobą a środowiskiem w taki sposób, aby osoba ta w mniejszym stopniu doświadczała problemów związanych z piętnem. Natomiast strategie radzenia sobie skoncentrowane na emocji są stosowane do regulowania emocji

Radrenia MM c pięmm i upnadMMin

239

związanych ze stresorami. W dziedzinie stygmatyzacji strategie skoncentrowane na emocji mają na celu przede wszystkim minimalizowanie negatywnych reakcji afektyw-nych i chronienie poczucia własnej wartości przed stresorami związanymi z piętnem, takimi jak uprzedzenie. Wiele różnych strategii moZna zastosować do regulowania negatywnych emocji i chronienia poczucia własnej wartości przed zagrożeniami dla ego. Ponieważ strategie skoncentrowane na emocji były głównym tematem opublikowanego niedawno przeglądu (np. Crocker, Major, Steele, 1998), niniejsze omówienie tych strategii jest krótkie i selektywne.

Porównania społeczne stanowią jeden ze sposobów, którymi osoby stygmatyzowane mogą chronić poczucie własnej wartości i regulować stresujące emocje związane z piętnem (Crocker, Major, 1989). Porównania z innymi dostarczają punktu odniesienia czy wzorca, względem którego ocenia się siebie i swoje wyniki. Ograniczając swoje porównania społeczne do innych, którzy są do nich podobni - mają tę samą, stygma-tyzowaną pozycję - osoby stygmatyzowane mogą chronić się przed narażeniem na porównania „w górę”, tzn. z niestygmatyzowanymi innymi, i przed potencjalnie przykrymi konsekwencjami emocjonalnymi takich porównań (przeglądy zob. Crocker, Major, Steele, 1998 oraz Major, 1994). Porównania społeczne skierowane „w dół”, tzn. porównanie z innymi, którzy są w gorszej sytuacji, mogą także regulować negatywne emocje związane z zagrożeniem (Wills, 1981). Korzyści emocjonalne wynikające z porównań z innymi, którzy mają tę samą cechę stygmatyzującą, po części wyjaśniają rozpowszechnienie grup wsparcia dla osób z różnymi niesprawnościami, oraz popularność klubów o charakterze etnicznym i religijnym w miasteczkach akademickich.

Ludzie stygmatyzowani mogą też chronić swoje poczucie własnej wartości i emocjonalny dobrostan przez selektywne operowanie dostępnymi informacjami porównawczymi. Skierowane „w górę” porównania z innymi, którzy są niepodobni do danej osoby pod jakimś, choćby mało ważnym względem, mogą być odrzucone jako nieodnoszące się do niej, dzięki czemu osoba ta chroni swoje emocje i poczucie własnej wartości (np. Major, Sciacchitano, Crocker, 1993). Ponadto porównania „w górę" z uprzywilejowanymi innymi mogą być raczej inspirujące niż demoralizujące, jeśli towarzyszy im przekonanie, że własna sytuacja może się poprawić (Major, Testa, Byisma, 1991; Testa, Major, 1990). Strategie porównawcze mogą być także stosowane do chronienia zbiorowego poczucia własnej wartości w obliczu zagrożeń swojej grupy społecznej. Na przykład Tajfel i Turner (1986) zwracają uwagę, że osoby stygmatyzowane mogą porównywać swoją grupę z grupą obcą na jakimś nowym wymiarze, pod względem którego grupa własna nie jest relatywnie upośledzona; mogą zmieniać wartości przypisywane cechom grupy własnej w taki sposób, że porównania, które poprzednio były negatywne, są obecnie uważane za pozytywne; lub mogą zmienić grupę obcą, z którą porównuje się grupę własną, wskutek czego grupa obca o wyższym statusie nie jest już dłużej stosowana jako porównawczy układ odniesienia. Krótko mówiąc, różne strategie porównawcze mogą pomóc ludziom stygmatyzowa-nym regulować emocje i chronić osobiste i zbiorowe poczucie wartości w obliczu stresorów związanych z piętnem. Zgodnie z atrybucyjnymi modelami emocji, negatywne wyniki przypisywane czynnikom zewnętrznym rzadziej prowadzą do negatywnej emocji niż negatywne wyniki przypisywane czynnikom wewnętrznym (np. Weiner, 1985).