44694 IMG87 (5)

72

a następnie wraz z kałom mogą się dalej rozprzestrzeniać. Zarażenie następuje przez otou, gęhowy lub - w przypadku gdy sehizonty atakują różne tkanki organizmu żywiciela transów ary jnic. Zasiedlając tworzące się zarodki, przechodzą na następne pokolenie o», da. które przeważnie ginie, zanim osiągnie pełnię rozwoju. W rozprzestrzenianiu pterwot-niaków mogą brać udział także owady pasożytnicze w trakcie porażania swych żywicieli.

Patogeniczność pierwotniaków może wyrażać się w formie ostrej lub chroniczne) Najszybszy przebieg choroby występuje przy porażeniu jelita środkowego, cewek Malpig. hiego i gruczołów przędnych.

Powstawaniu i rozprzestrzenianiu się cpizoocji sprzyja duża niezależność pierwotna, ków od warunków- pogodowych i brak reakcji obronnych u żywicieli. Objawy chorobom owadów są słabo widoczne i ograniczają się do zmniejszenia pobierania racji pokarmowych i ogólnego niedorozwoju. Do pierwotniaków hardziej znanych i mających istotne znaczenie w regulacji szkodliwych owadów leśnych należą sporowcc: Plistophora scliu-bergii Zwolf. i Nosema lymantriae Weis. u brudnicy nieparki. Menzbieria chalcograpb Weis. u rytownika pospolitego. Haplosporidium rypographi Weis. u komika drukarza, fr-rażają one do 80-90'f zagęszczonych populacji tych owadów.

6.1.6. Nicienie

Wśród nicieni związanych z owadami wyróżnia się różne grupy ekologiczne wyrażające formę tych związków od forezji do pasożytnictwa obligatoryjnego. Biorąc pod uwagę regulacyjną rolę nicieni w sosunku do owadów, wyróżnia się 3 ich grupy.

1.    Pasożyty fakultatywne. Należą tu gatunki wolno żyjące, które w pewnych warunkach mogą być przyczyną chorób i śmierci owadów, albo bezpośrednio albo pośrednio przez wprowadzenie do ciała żywicieli innych organizmów chorobotwórczych. Gatunki rodzaju Aphelenchulus są pasożytami komików, a Allanatonema mirabile Lcuck. pasożytem szeliniaka sosnowca. W konsekwencji pasożytowania tych nicieni następuje zwykle sterylizacja żywicieli.

2.    Pasożyty obligatoryjne. Obejmują nicienie samodzielnie infekujące zdroue ow ady. Są to typowe pasożyty, których cykl życiowy jest zsynchronizowany z cyklem rozwojowym żywicieli. Dzielą się na pasożyty obligatoryjne letalnc i pasożyty obligatoryjne

niclctalne. Pierwsze żyją w jamie ciała owadów wywołując ich śmierć. Należy tu rodzina Mcrmithidae. które; gatunki charakteryzują się wielkim ciałem długości nawet 35 cm. Rodzaj Mermis pasożytuje na s/.arańc/akach. a Psammomennis na pędrakach chrabąszcza majowego (rys. 6.8). Rozwój tych nicieni trwa od roku do dwóch lat. Okres rozrodczy przechodzą poza żywicielem, a stadium inwazyjnym są młode larwy, które po zniszczeni organizmu żywiciclskiego kończą rozwój w glebie. Ro-dzaj Gordius z rodziny Gordiaceae pasożytuje w rw-

Rysunek 6.8

Pędrak chrabąszcza majowego Melolonlha melolontha L porażony przez nicienie z rodzaiu Psammomermis (wg Połoźenceu

z Koehlera. 1968)

nyeh chrząszczach, np. w bicgaczowatych. a także w motylach, prostoskrzydłych i ważkach.

3. Nicienie saprofagiczne związane z bakteriami. Rozwijają się obligatoryjnie w martwych owadach, które giną pod wpływem bakterii mutualislycznych wobec nicieni. Należy tu około 20 gatunków rodziny Steinemematidae, a wśród nich gatunki rodzaju Neoaplectana, odgrywające znaczną rotę w regulacji liczebności różnych chrząszczy, motyli, błonkoskrzydłych i muchówek. Są to na ogól małe nicienie, największym jest amerykański gatunek Neoaplectana glasen Slcincr. pasożytujący u pędraków żukowatych, którego samice osiągają długość do 14 mm. W rozwoju Neoaplectana występują 3 stadia: jaja. larwy (2-3 razy liniejące) i formy dorosłe - samce i samice. Nicienie te są jajożyworodne lub ich rozwój przebiega na zasadzie pcdogenczy. Stadium inwazyjnym jest tzw. larwa trwała. Są to larwy II stopnia, które opuszczają martwe ciało owadów, a wyróżniają się obecnością (obok właściwego oskórka) wylinkt poprzedniego stadium. Prowadzą one swobodny tryb życia, a następnie, zwykle przez otwór gębowy, dostają się do ciała nowego osobnika żywicielskiego. Na larwach osnui gwiaździstej występuje wykryta w Polsce Neoaplectana janickii Weis. cl W.K.. porażająca lokalnie do 80'ł populacji tego szkodnika.

6.2. Stawonogi jako entomotagi

6.2.1.    Wije - Myriapoda

Wije są nieliczną gatunkowo w Polsce gromadą stawonogów, ale odgrywającą znaczną rolę w rozkładaniu materii organicznej w lasach, szczególnie liściastych. Część gatunków jest drapieżna, ale o malej efektywności w stosunku do szkodliwych owadów Pod korą drzew spotyka się przedstawicieli rodzaju Uthohius z podgromady pareczniki - Clulo-potla (m.in. wij drewniak - Lithohius forfteatus L.), u których zaobserwowano Jrapie/ns stosunek do komików i innych owadów (mszyce, muchówki, skoczogonki żyjących w tym środowisku. Wij drewniak pobiera także pokarm roślinny, a drapieżmetwo jest raczej fakultatywne. Rozwój pureczników trwa zwykle rok, czasem 3-4 lata.

6.2.2.    Pajęczaki - Arachnoidea

Ciało pajęczaków zbudowane jest z dwóch oddziałów: glowotułowia i odwloką. Na glowotułowiu znajduje się para szczękoezulków. para nogoglaszczck i 4 pars nóg. Są to stawonogi jajorodne. a tylko u skorpionów spotyka się żyworództwo. Występuje tu kilka naście rzędów, z których omówione będą tylko trzy: roztocze - Acartna. paiąki Irur,... kos arze - Opiliones.

6.2.2.1. Roztocze - Acarina

Roztocze są bardzo dużą grupą stawonogów, liczącą na Ziemi około I7 000 gatunków. mającą istotny udział przede wszystkim w ro/klad/ie materii organicznej l iczba to/ toczy glebowych w pewnych biotopach może osiągać nawet kilkaset tysięcy tu I nr W \ stępują także roztocze drapieżne w stosunku do innych stawonogów, a szczególnie zn.iiia pod tym względem jest rodzina Phytoseiidae. Są to (O/toc/c wielkości 0.2-0.4 mm zasied łające rośliny zielne, drzewa i krzewy. Atakują one inne roztocze, mianowicie roślmo/n .