29284 SCAN0319

listwami. W nasionach znajduje się 30-50% cennego tłuszczu, używanego w przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym, także alkaloid teobromina o działaniu pobudzającym, zbliżonym do kofeiny oraz niewielkie ilości olejku eterycznego Sproszkowane nasiona znane są pod nazwą kakao. Kakaowca zamieszczają liczne farmakopee jako środek wzmacniający oraz poprawiający smak i zapach leków. Stanowi także powszechnie znaną używkę.

Nasienie kawy

Kawa arabska Coffea arabica L., kawa robusta Coffea robusta Lindl. i kawa liberyjska Coffea liberica Hiern. z rodziny marzanowatych Rubiaceae. Drzewa lub krzewy dziko rosnące lub uprawiane w klimacie ciepłym, pochodzące z Afryki. Mają liście skó-rzaste, do 20 cm długości, całobrzegie.

Kwiaty białe, z krótkimi szypułka mi, wyrastają po kilka z kątów liści.

Owocem jest mięsista, dwunasien-na jagoda, po dojrzeniu ciemnoczerwona, ze słodkawym miąższem. Nasiona białawo-beżowe, z jednej strony wypukłe, z drugiej płaskie, z rowkiem pośrodku. Nasiona otrzymuje się różnymi metodami po fermentacji owoców. Służą do produkcji kofeiny, alkaloidu purynowego, którego mają do 2,5% oraz do otrzymywania węgla leczniczego Coffeae carbo. Po poddaniu procesowi prażenia, nabierają charakterystycznego zapachu i służą do powszechnie spożywanego napoju kawy. Nasiona kawy zawierają oprócz kofeiny fenolokwasy, m.in. kwas chlorogenowy, cukry i garbniki.

Kofeina pobudza funkcjonowanie kory mózgowej, ośrodków naczy-nioruchowych, rozszerza naczynia wieńcowe oraz naczynia w nerkach, przyspiesza akcję serca i podnosi ciśnienie krwi. Stosowana bywa w różnych dawkach w preparatach leczniczych.

Działa pobudzająco i moczopędnie.

o kształtach jajowato-lancetowatych. Kwiaty żółtawe, z czerwonym żyłkowaniem, zebrane w wie-chowate kwiatostany. Owocem jest rozłupnia w kształcie gwiazdy, złożona z kilku mieszków. Zawierają po 3 do 5 nasion o nieregularnych kształtach. Długość od 30 do 45 mm, grubość od 20 do 30 mm. Łupina nasienna biaława do czerwonej. Nasiona, pozbawione łupiny nasiennej, stanowią surowiec zielarski - zarodek koli Colae embiyo. Zarodki mają duże liścienie. Barwa czerwona do czarno-brązowej, na brzegach są ostrokanciaste i obłonione. Sproszkowane zarodki zawierają 1,2-2,5% kofeiny i 0,02% teobrominy, także olejek lotny i garbniki. Surowiec służy do produkcji wielu leków pobudzających, działa tu głównie kofeina. Często stanowi składnik proszków od bólu głowy.

Nasienie maku lekarskiego

Mak lekarski Papaver somniferum L., z rodziny makowatych Papavera-ceae, jest rośliną roczną uprawianą głównie jako źródło alkaloidów, m.in. morfiny i kodeiny. Pozyskuje się je z niedojrzałych makówek lub słomy makowej. Mniej znanym surowcem zielarskim są nasiona maku służące do otrzymywania oleju makowego wykorzystywanego do sporządzania leków stosowanych zewnętrznie jako maści i mazidła. Nasiona maku są drobne o różnym zabarwieniu -od białych, przez najbardziej poszukiwane niebieskie, do prawie czarnych. Wielkość nasion mieści się w następujących granicach: długość 1-1,4 mm, szerokość 0,6-0,8 mm i grubość około 0,8 mm. Są one ma towe, a ich powierzchnia posiada koncentrycznie ułożoną kwadratową rzeźbę. Zawierają do 50% oleju i tylko ślady alkaloidów.

prof. dr hab. Jan Kozłowski mgr Elżbieta Bilińska, dr Waldemar Buchwald

Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu

Cola acuminata - kola kończysta

na środku od góry:

Cacao semen

-    nasienie kakaowca

Coffeae semen

-    nasienie kawy Papaveris semen

-    nasienie maku lekarskiego

2 cm

Colae embryo -zarodek koli

Dokończenie w następnym numerze

Nasienie koli

Kola kończysta Cola acuminata Palisot. i kola błyszcząca Cola nitida Schott et Endl. - z rodziny za-twarowatych Sterculiaceae. To drzewa występujące w rejonach okolorównikowych Afryki, uprawiane w Ameryce Środkowej. Liście do 22 cm, skórzaste,

Piśmiennictwo:

Adamanis F., Pawełczyk E. Prace Komisji Nauk Farmaceutycznych 3,154/1951; Borkowski B. Zarys farmakognozji. PZWL, Wwa 1970; Brouwer W., Stahlin A. Handbuch derSamenkunde. DGLV-g GmbH, Frankturt am Main 1955; Eilert H. Badania własności fizykochemicznych i toksyczności oleju z nasion Datura stramonium L., wyekstrahowanego eterem naftowym [praca doktorska], Poznań 1948; Formanowiczowa H., Hołyńska M. Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin 1-2,99/1976; Formanowiczowa H., Kozłowski J. Proc. Int. SeedTest. Ass., vol. 30, nr 3/1963; Kordana S., Załęcki R.„Agrochemia"2,4/1993; Muszyński J. Farmakognozja. PZWL, Wwa 1957; Nowiński M. Dzieje upraw i roślin leczniczych. PWRiL, Wwa 1980; Pawełczyk E. Pamiętniki PTF, Poznań 1952; Seńczuk W.Toksykologia współczesna. PZWL, Wwa 2005; Strzelecka H., Kowalski J. [red.] Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, Wwa 2000; Szczyglewska D., Kozłowski J. „Wiadomości Zielarskie", z. 4 i 5/1989.

styczeń - marzec 200Q PANACEA