32812 PICT5860

anegdotycznym zapisom pewnego formalnego ujęciu technika ta pozwala na konfrontowanie własnych spostrzeżeń i uwag z pisemnymi relacjami innych nauczycieli o danym uczniu luh klasie. Zapis taki może być dokonany na kartce papierń, z uwzględnieniem następujących danych:

1.    Nazwisko i imię obserwowanego.

2.    Klasa, do której uczęszcza.

3.    Data dokonanych spostrzeżeń.

4.    Opis zachowania się ucznia.

5.    Warunki i sytuacje, w których wystąpiło zaobserwowane zachowanie się.

6.    Próba interpretacji.

7.    Sugestie i zaleceni a.

8.    Nazwisko i imię nauczyciela, który dokonał obserwacji (por. B. Schcrtzer, H.J. Peters, 1965, s. 34 i 258).

Technikę obserwacji dorywczej można stosować zwłaszcza w tych przypadkach, w których nic mamy lepszego rozeznania. Nic znamy bliżej poszczególnych uczniów ani klasy, nic wiemy, jakie problemy ich nurtują, nie mamy żadnych konkretnych zamierzeń i planów badawczych. Wskutek jej zastosowania klasa staje się nam bliższa. Ułatwia to nic tylko coraz lepsze jej poznanie, lecz także pozwala lepiej wywiązać się ze swych obowiązków jako pedagogów-praktyków. Nic trzeba chyba dowodzić, że wnioski wypływające z obserwacji dorywczej są raczej pozbawione głębszego uzasadnienia naukowego. Stanowią nade wszystko podstawę formułowania hipotezy roboczej, której zweryfikowanie wymaga bardziej rzetelnych technik badawczych niż technika obserwacji dorywczej.

Technika dzienniczków obserwacyjnych

Technika dzienniczków obserwacyjnych polega na opisywaniu zdarzeń lub zjawisk w ich naturalnym następstwie czasowym i to na przestrzeni możliwie długiego okresu czasu. Okres ten trwał niekiedy od urodzenia dziecka poprzez jego lata wcze-snodziccięce, a kończył się na latach młodzieńczych. W przypadku zastosowania techniki tej do dzieci i młodzieży w wieku szkolnym, okres systematycznej ich obserwacji może trwać od 3 do 10 miesięcy, a nawet dłużej. Dotyczy ona przeważnie psychicznego, społecznego oraz moralnego rozwoju uczniów i koncentruje się na różnorodnych przejawach ich codziennego zachowania się. Stosując tego rodzaju technikę, dokonujemy zapisu własnych spostrzeżeń niemal z dnia na dzień lub też po każdorazowym kontakcie z danym uczniem lub klasą. Zaobserwowane przejawy zachowania się, jak również współtowarzyszące im warunki i sytuacje, przedstawiamy na ogół w formie narracyjnej, podobnie jak ma to miejsce w przypadku odwoływania się do techniki obserwacji dorywczej. W opisach uw zględniamy szczególnie charakterystyczne i ciekawsze epizody z życia osób obserwowanych.

Zastosowanie techniki dzienników obserwacyjnych w warunkach szkolnych może być dwojakiego rodzaju. To pierwsze, stosujemy ją wtedy, gdy uczniowie i klasa interesują nas jednocześnie z wielu punktów widzenia lub brak nam sprecyzowanego bliżej celu badań. W takim przypadku obserwujemy na ogół wszystko. co składa się na nieprzerwany tok zdarzeń, związanych z. życiem obserwowanego ucznia lub klasy. Przestrzegana tu zasada selektywnego gromadzenia materiału polega jedynie na rejestrowaniu coraz to nowych zdarzeń, pojawiających się sukcesywnie w życiu ucznia lub klasy. Obserwator nic określa z. góry dokładnie przedmiotu obserwacji, toteż, zapisuje przeważnie to, co zw raca jego uw agę. Wskutek tego dokonywane przez niego zapisy są często tendencyjne i stronnicze, przeto poznawcza użyteczność prowadzonych w ten sposób dzienniczków obserwacyjnych jest co najmniej wątpliwa. Takie ich zastosowanie może jednak oddać pewne usługi zwłaszcza wtedy, gdy obserwatorem jest nauczyciel o starannym przygotowaniu psychologicznym czy pedagogicznym i ma dłuższy kontakt z obserwowanym uczniem i klasą. Tego rodzaju technikę obserwacyjną dobrze polecić szczególnie nauczycielom młodszym, stawiającym pierwsze kroki w swym zawodzie. Zapisy te oczywiście służyć mogą nic tyle celom poznawczym. ile czysto praktycznym, mianowicie zwielokrotnieniu i pogłębieniu ich doświadczeń pedagogicznych.

Po drugie, technikę dzienniczków obserwacyjnych stosujemy w odniesieniu do ściśle określonych problemów. Przyświeca nam wtedy wyraźnie sprecyzowany cel badań. Celem takim może być poznanie wewnętrznej struktury społecznej klasy, przejawów współżycia i współdziałania uczniów, w tym także wzajemnych stosunków między dziewczętami i chłopcami, ich postaw wobec obowiązku szkolnego, nauczycieli i kolegów (koleżanek) z klasy. Celem tego rodzaju tcch-' niki może być także szczegółowe zorientowanie się w sprawie trudności wychowawczych klasy, jej norm grupowych, ogólnego rozwoju społecznego i moralnego poszczególnych uczniów, podejmowania przez nich samodzielnych decyzji, rozwoju mowy itp. Zastosowanie w tym przypadku techniki dzienniczków obserwacyjnych wymaga - - oprócz uświadomienia sobie celu obserwacji - także dużej troski o to, aby nie pominąć niczego istotnego dla obserwowanej dziedziny zachowania się uczniów. Jedynym bowiem ukierunkowaniem takiej obserwacji jest ogólna znajomość jej przedmiotu, bez uw zględniania z góry ustalonych kategorii obserwowanego zachowania. Niektórzy psychologowie upatrują w tym szczególne wartości poznaw cze dzienniczków- obserwacyjnych. Twierdzą oni, że uszczegółowienie (skategoryzowanie) przedmiotu obserw acji ogranicza jej wartości poznawcze (11.1'. Wright, 1970, s. 19). Pogląd taki wydaje się tylko częściowo słuszny, mianowicie wtedy, gdy zamierzamy zrezygnować z analizy ilościowej zgromadzonego materiału obserwacyjnego na rzecz analizy jakościowej. Pod

67