36439 P1100723 (2)

vwr^²*^a<^^0m Uświęcającym męczeństwo. Jakby chciał ywr cic rolakom Mickiewicza tytanicznego w miejsce Mickiewicza mesj anistycznego.

Zmaganie się Wyspiańskiego z dziedzictwem historii i tradycji ro

mantycznej jest szukaniem odpowiedzi na pytanie, jak ochronić poje- ! dynczego człowieka przed ich przytłaczającym ciężarem. A równocześnie - jak sprostać odziedziczonej po historii sytuacji, która nie przestała być źródłem cierpień. Myślę, że Noc listopadowa jest pun- j ktem zwrotnym w jego twórczości. Po raz pierwszy problem cierpienia i ofiary, uwolniony od mesjanistycznych skojarzeń, nie został poddany negatywnej weryfikacji. Po raz pierwszy poeta dostrzegł tu źródło sensu i wartości. Stało się to możliwe dzięki temu, że skoncen- | trował się na sytuacji jednostki ogarniętej przez pęd wydarzeń. Spojrzał więc na historię z perspektywy poszczególnych postaci. Jeśli dopatrywać się w tym dramacie śladów myślenia wywodzącego się i z tradycji chrześcijańskiej, to widać je przede wszystkim w podkre- j ślaniu podmiotowości człowieka uwięzionego przez historię, także 1 przez rytm, w jakim toczy się świat. Bo obietnice Kory dotyczą idei, J pamięci, narodowości, a niewiele znaczą z punktu widzenia indywi- I dualnych losów. Jej optymizm nie ogarnia pojedynczych ludzi, są po- I zostawieni sami sobie. Podmiotowość, którą dla siebie i dla swoich 1 bohaterów zdobywa poeta, nie jest zakorzeniona w żadnej transcen- y dencji, rodzi się z siły ducha ludzkiego. Jedynym wewnętrznie wol- I nym bohaterem Nocy listopadowej jest nie uwikłany w przelew krwi I Walerian Łukasiński - i to on zapowiada przyszłą wolność, nie tylko i przetrwanie pamięci o przeszłości. To właśnie mit Prometeusza poz- I wolił Wyspiańskiemu rozpoznać i nazwać konieczność cierpienia I wpisaną nie tylko w przestrzeń historii, ale w jednostkową ludzką I egzystencję. Rozpoznać i pogodzić się z cierpieniem jako źródłem* sensu.

VH. RECEPCJA

Pierwsze fragmenty dramatu ukazały się drukiem już w 1902 ro- I ku. W książce zbiorowej zatytułowanej Epitaphium Ignacego Ma- I gejowskiego Sewera, Kraków 1902, zamieszczono część późniejszej I ®^ceny ® pt. Z dramatu: Noc listopadowa: Demeter z córką Korą że-

VII. RECEPCJA

gna się. Pod koniec roku dwa krakowskie czasopisma - „Krytyka” i „Czas” — opublikowały scenę I (w Szkole Podchorążych). Całość wyszła naldadem autora w lipcu 1904 roku, odbito 4000 egzemplarzy i 10 na papierze czerpanym. Było to jedyne wydanie Nocy listopadowej za życia Wyspiańskiego. Zakazane przez władze zaboru rosyjskiego²⁶ i pruskiego nie mogło być rozpowszechniane na tamtych terenach. Drugie wydanie ukazało się w 1911 roku. Po śmierci pisarza opublikowano fragmenty dramatu zachowane tylko w rękopisach i nie włączone do tekstu głównego - epizod ze Słowackim ze sceny V („Przegląd Powszechny” z grudnia 1908) i projekt muzycznych antraktów („Krytyka” z marca 1909). Dwie rękopiśmienne redakcje dramatu spłonęły podczas drugiej wojny światowej w zbiorach Biblioteki Krasińskich. Zachowało się kilka rysunków autora, szkice dekoracji oraz spis projektowanych ilustracji, które miały przedstawiać postacie z Nocy listopadowej. Zebrał je i opublikował Leon Płoszew-ski w Dziełach zebranych.

Istotną rolę dla ustalenia tekstów i dla recepcji twórczości Wyspiańskiego miało wydanie zbiorowe Dzieł w opracowaniu Adama Chmielą i Tadeusza Sinki, publikowane przez Instytut Wydawniczy „Biblioteka Polska” w latach 1924-1932 (ostatnie tomy przygotował Leon Płoszewski). Każdy tom poprzedza wstęp napisany przez Tadeusza Sinkę, w komentarzu edytorskim przedrukowano warianty utworów i notatki poety związane z poszczególnymi dramatami Noc listopadowa znajduje się w tomie V (Warszawa 1929). Wydanie krytyczne Dzieł zebranych podjęło po drugiej wojnie Wydawnictwo Literackie. Każdy tom zawiera komentarz edytorski Leona Płoszewski e-go, który zgromadził w nim pełną wiedzę na temat powstawania utworów i wszelkich zachowanych odmian tekstu, także wspomnienia współczesnych i wszelkie zapiski poety. Noc listopadowa znajduje się w tomie VIII (Kraków 1959). Ważną rolę spełniły też komentowane wydania tego dramatu: Wielka Biblioteka nr 56 —Noc listopadowa. Sceny dramatyczne, opracował Juliusz Saloni, cz. I tekst, cz. II objaśnienia i przypisy, Warszawa 1930; Biblioteka Narodowa seria I, nr 193 — Warszawianka. Lelewel. Noc listopadowa, opracował Jan Nowakowski, Wrocław 1967 (wydanie drugie 1974); Noc listopado-

²⁶ Zob np. M. Prussak, Świat pod kontrolą. Wybór materiałów z archiwum cenzury rosyjskiej w Warszawie, Warszawa 1994, s. 143.