36528 LastScan

Wyż baryczny jest to obszar objęty takim układem zamkniętych izobar, w którym ciśnienie powietrza rośnie ku środkowi układu.

Niż baryczny jest to obszar objęty takim układem zamkniętych izobar, w którym ciśnienie maleje ku środkowi układu.

Ponadto występują w atmosferze i kreślone są na mapach synoptycznych obszary objęte przez układ izobar otwartych rozgraniczające niże i wyże, noszące nazwy: bruzda niskiego ciśnienia (wąski i wydłużony pas obniżonego ciśnienia między dwoma wyżami); zatoka niskiego ciśnienia (wydłużenie izobar w głąb obszaru o wyższym ciśnieniu); klin wysokiego ciśnienia (obszar wysokiego ciśnienia wchodzący występem w stronę niskiego ciśnienia); wał wysokiego ciśnienia (wydłużony pas wysokiego ciśnienia między dwoma niżami); siodło (układ ciśnienia pomiędzy leżącymi naprzeciw siebie dwoma wyżami i niżami).

Przedstawionym układom ciśnienia (rys. 73) towarzyszy określony kierunek ruchu powietrza, co bardziej szczegółowo omówiono w rozdziale o rodzajach wiatrów.

6.3.1. Siły warunkujące wiatr

Należą do nich: siła gradientu ciśnienia, siła Coriolisa, siła tarcia i siła odśrodkowa.

Siła gradientu ciśnienia. Przy nierównomiernym rozkładzie ciśnienia atmosferycznego zagęszczenie izobar na mapie synoptycznej jest w jednym miejscu większe, a w innym mniejsze. Im bliżej siebie one leżą, tym zmiany poziome ciśnienia są większe i większa jest prędkość wiatru. Poziome zmiany ciśnienia można wyrazić za pomocą tzw. poziomego gradientu ciśnienia nazywanego krótko gradientem ciśnienia. W meteorologii za jednostkę odległości określającą póziomeHrożnice ciśnienia przyjmuje się 111 km (to jest odległość 1° długości geograficznej na równiku) lub 100 km.

Spadek ciśnienia powietrza na 111 km w kierunku prostopadłym do izobary nazwano właśnie gradientem ciśnie-n i a. Powietrze zmierza od wyższego do niższego ciśnienia najkrótszą drogą, zgodnie z kierunkiem gradientu. Przyspieszenie poruszającego się powietrza rośnie przy tym wraz ze wzrostem gradientu ciśnienia. Gradient ten jest więc siłą powodującą powstawanie i wzrost prędkości wiatru. Ażeby wyznaczyć gradient (G) należy zmierzyć na mapie synoptycznej odległość (AB) między izobarami o znanej różnicy ciśnienia i obliczyć (w mb) wielkość spadku ciśnienia na 111 km (AC) — rys. 74. W przykładzie zamieszczonym na tym rysunku G «s 1,7 mb.

1000 mb

995 mb

Rys. 74. Wyznaczenie wielkości gradientu ciśnienia

Prędkość ruchu powietrza w m/s jest równa w przybliżeniu potrójnej wielkości gradientu ciśnienia wyrażonej w mb.

Gdyby cząstki powietrza znajdowały się jedynie pod wpływem siły gradientu ciśnienia, wówczas wiatr wiałby zgodnie z kierunkiem gradientu, tj. prostopadle do izobar w kierunku niższego ciśnienia. Tak jednak nie jest. Gdy cząstki powietrza zostają wprowadzone w ruch wskutek różnicy ciśnienia, zaczynają na nie działać inne siły, a mianowicie: siła Coriolisa, siła tarcia, a przy ruchu krzywoliniowym również siła odśrodkowa. Siły te odchylają kierunek ruchu od kierunku gradientu lub hamują prędkość ruchu.

iSiła Coriolisa. Siła ta powstaje wskutek dobowego obrotu Ziemi i działa pa każde ciało poruszające się po powierzchni Ziemi lub w jej pobliżu, a więc i na przemieszczające się cząstki powietrza. ] Powietrze poruszające się względem po-

247