16578 LastScan7

chłopców (Hurlock, 1965). Rzadko jest to antagonizm prawdziwy, a znacznie częściej pozorny, za którym kryje się budzące, nie pozbawione niepokoju, zainteresowanie płcią przeciwną. U chłopców antagonizm płci jest także wyrazem dążenia do potwierdzenia własnej wartości przez zaprzeczenie cudzej w sytuacji, gdy wcześniej dojrzewające dziewczęta mają przejściowo intelektualną przewagę nad nimi.

Dorastający spędzają coraz więcej czasu z rówieśnikami, a coraz mniej w towarzystwie rodziców. Ich uczucia społeczne znajdują wyraz m.in. w tworzeniu związków rówieśniczych, które mogą być trojakiego rodzaju (Birch, Malim, 1995): paczki (kliki), czyli małe, blisko ze sobą zżyte grupy, złożone najpierw z osób tej samej płci, później heteroseksualne. Członkowie paczki są zazwyczaj w tym samym wieku, mają zbliżone zainteresowania i pochodzą z podobnego środowiska społecznego; grupy, które są liczniejsze, a kontakty między ich członkami oparte są na podobnych zainteresowaniach oraz orientacjach zawodowych; związki przyjaźni, obejmujące zazwyczaj jednego lub dwoje bliskich przyjaciół, z którymi kontakty są intensywne, oparte na lojalności i zaufaniu.

D. C. Dunphy (za: Schurian, 1989) wyróżnił 4 fazy w procesie kształtowania się grup rówieśniczych: (1) faza poprzedzająca tworzenie się grupy właściwej; powstają wówczas odizolowane od siebie, jednopłciowe paczki, które często cechuje tajemnicza obrzędowość, (2) początek paczek heteroseksualnych; kontakty z innymi paczkami podejmowane są sporadycznie i tylko zespołowo, nastawienie do innych paczek jest antagonistyczne, (3) członkowie paczki o wysokim statusie nawiązują indywidualne kontakty z członkami innych paczek, można przynależeć do więcej niż jednej paczki; w ten sposób tworzy się „ponad paczkami” luźniejsza grupa rówieśnicza, (4) potrzeba przynależenia do grupy słabnie, wyodrębniają się w niej pary przyjaciół.

W zdecydowanej większości przypadków przyjaciel jest tej samej płci. Badacze sądzą, że związki przyjacielskie osób tej samej płci lepiej przyczyniają się do wzmocnienia poczucia własnej wartości i pozwalają na lepszą eksplorację tego, „kim jestem” (D. Lempers, J. Lempers, za: Nielsen, 1996). Związki przyjaźni dziewcząt są różne od związków przyjaźni chłopców, co łączy się z odmiennym werbalnym stylem komunikowania myśli i uczuć. Większość dorastających dziewcząt używa konwersacji do nawiązania i utrzymania bliskości, rozmowy dotyczą spraw osobistych, podczas gdy dla chłopców rozmowa jest sposobem wyrażania opinii oraz własnych kompetencji (Tannen, za: Nielsen, 1996). Podczas gdy dziewczęta spędzają wiele czasu na rozmowach, chłopcy przede wszystkim podejmują wspólne działania. Uogólniając, dziewczęta czerpią więcej niż chłopcy satysfakcji, przyjaźniąc się z osobą tej samej płci.

Wpływ związków rówieśniczych na poszczególne jednostki bywa różny. Zazwyczaj tworzy się poczucie wspólnoty, a wraz z nim podział na „my” (młodzież) i „oni” (dorośli). Pojawia się też pragnienie zewnętrznego upodobnienia się. Dorastający ubierają się i czeszą podobnie, zachowują się w zbliżony sposób, mówią specyficznym, młodzieżowym językiem (żargonem). Język ten charakteryzuje się, według R. Oertera (w: Oerter, Montada, 1982), lakonicznością i radykalnymi uproszczeniami; młodzież wyraża nim przeżycia, których - jej zdaniem - w codziennej mowie nie da się wyrazić; umożliwia on porozumienie oparte na poczuciu przynależenia i bliskości, w przeciwieństwie do „społeczności z zewnątrz” (tamże, s. 294). Tworzenie przez młodzież własnego świata symboli, obowiązujących norm, wzorów zachowania -wyodrębnia ją i składa się na zjawisko kultury młodzieżowej. Jest ona uznawana za sposób wzmacniania tożsamości młodzieży, zaznaczania jej odrębności, wzmacniania więzi przynależności generacyjnej (Rice, 1975). Niekiedy, szczególnie wobec braku bliskości uczuciowej z rodziną, dorastający silnie identyfikują się z grupą rówieśniczą i dochodzi do znacznej zależności od niej. Występuje wówczas nasilony konformizm wobec grupy rówieśniczej. Konformizm polega na podporządkowaniu się gotowym wzorom i schematom postępowania oraz na dostosowywaniu się do grupy i opinii większości. Wyrazem konformizmu jest wspomniana kultura młodzieżowa. Celem jej jest odcięcie się od świata ludzi dorosłych. Niektórzy autorzy sądzą, że konformizm nie jest wynikiem wewnętrznej potrzeby podporządkowania się grupie, ale raczej ceną za akceptację z jej strony, za poczucie przynależności i bezpieczeństwa (Ausubel, 1977). Gdy wystąpi niemal całkowite podporządkowanie się grupie, to ma ono zazwyczaj charakter zastępczy, kompensacyjny.

W przypadku konfliktu między normami głoszonymi przez dorosłych i przez grupę - zwyciężają zasady rówieśników (Przetacznik, 1972). Chcąc uniknąć konfliktów, dorastający ustalają „sfery wpływów”, w których podporządkowują się bądź dorosłym, bądź rówieśnikom. Podlegają więc dwom systemom norm, dostosowując do nich swoje zachowanie (Hill, Palmquist, 1978). Jednak w licznych badaniach wykazano, że młodzież przejmuje wartości przede wszystkim od rodziców, natomiast rówieśników naśladuje w błahszych sprawach (Conger, 1973; Schurian, 1989). Z tego też powodu H. Liidtke (1972) nazywa kulturę młodzieżową „kulturą wolnego czasu” CFreizeitkultur). W sprawach zasadniczych rodzice zachowują role modeli, niezależnie od wpływów rówieśników, jakkolwiek występują pod tym względem różnice zależne od przynależności do warstwy społecznej.

Grupa rówieśnicza może wywierać pozytywny, a także negatywny wpływ na dorastającą osobę. Do pozytywów zalicza się solidarność grupową, wzmocnienie poczucia własnej wartości, bezpieczeństwo emocjonalne (a nieraz i fizyczne), rozwijanie zainteresowań oraz form współdziałania. Niestety, solidarność grupowa może też wyzwalać niechęć oraz nienawiść do „innych”, poczucie własnej wartości może przerodzić się w zuchwałość, obawa o własne bezpieczeństwo w agresję wobec domniemanych wrogów, a zainteresowania mogą przybrać kierunek aspołeczny.

Funkcje grupy rówieśniczej

Szczególna rola przypada grupie rówieśniczej przy kształtowaniu się tożsamości. D. P. Ausubel wyróżnił siedem podstawowych funkcji grupy rówieśniczej, które zostały zmodyfikowane przez D. Hamacheka (za: Oerter, Montada, 1982). Są to następujące funkcje: (1) zastępowania rodziny - w grupie dorastający czuje się bezpiecznie i ma określony status, (2) stabilizacji osobowości - w okresie gwałtownych przemian grupa wpływa stabilizująco na osobowość jej członków, (3) wzbudzania poczucia własnej wartości - przyjęcie do grupy rówieśniczej staje się źródłem poczucia własnej wartości, (4) określania standardów zachowania - w grupie kształtują się nowe odniesienia i powstają nowe formy zachowań, co przygotowuje