36851 strony48 49

Celem Thiinena było głównie wykazanie powstawania w takich przypadkach pewnego typu renty, tj. nadwyżki przychodów ze sprzedaży nad kosztami transportu, wynikającej wyłącznie z korzyści, jaką daje położenie blisko rynku w stosunku do miejsc bardziej oddalonych [McCarty, Lindberg 1969].

Schemat Thiinena został określony w formie matematycznej przez Lóscha [1940] i Dunna [1954]. W podanych przez nich formułach relacje pomiędzy podstawowymi parametrami produkcji rolniczej przedstawiają się następująco:

R = E(P-a) - Efd,

gdzie:

R - wielkość zmienna renty ekonomicznej na jednostkę powierzchni (jest to w przybliżeniu ekwiwalent dochodu netto bez kosztu ziemi), d -jedyna wielkość zmienna oznaczającą odległości od rynku,

E,P,a,f - wartości stałe dla poszczególnych produktów, reprezentujące odpowiednio: zbiory z jednostki powierzchni (E), ceny rynkowe (P), koszty produkcji (a) oraz stawki przewozowe (/).

Dla każdego produktu stosunek pomiędzy Rad, przy pozostałych parametrach stałych, może być przedstawiony graficznie w formie linii prostej (1) jak na rysunku 7. Produkcja dobra (1) może występować do odległości od rynku oznaczonej przez punkt P. Poza tym punktem produkcja nie przynosi zysku.

Przy wprowadzeniu drugiego dobra (2), o imiym układzie parametrów stałych i przez to innej relacji pomiędzy Rad, widzimy powstanie stref produkcji. Pomiędzy M a N dobro (1) daje wyższą rentę, podczas gdy poza N bardziej zyskowna jest uprawa produktu (2). Po dokonaniu obrotu wykresu wokół punktu

M powstaną koncentryczne strefy specjalizacji, których granice wyznaczą koła zakreślone przez punkty Ni Q [McCarty, Lindberg 1969, s. 260].

Itys. 7. Konkurencja między dwoma rodzajami produkcji rolnej

Obracając powyższy wykres dookoła punktu M na płaszczyźnie prostopadłej do osi R uzyskujemy koncentryczne strefy produkcji obu dóbr.

Źródło: McCarty, Lindberg 1969, s. 260

Czynnik odległości od rynku działa poprzez mechanizm renty, która z kolei |est funkcją pewnych cech produktów. Można się spodziewać, iż gospodarstwa położone w pobliżu rynku zbytu będą wytwarzać produkty o wysokich plonach z jednostki powierzchni, znacznej objętości lub szybko ulegające zepsuciu, podczas gdy uprawy wymagające rozległych obszarów, dające dobra łatwe do przewożenia, będą prowadzone w znacznej odległości od rynku.

Teoria Thiinena jest wysoce zgeneralizowana, jednak jej podstawowa idea, l| strefowy (układ) spadek intensywności rolnictwa wraz z odległością od ośrodka miejskiego, często się potwierdza. Odległość od rynku jest więc wciąż istotnym i zynnikiem przestrzennej organizacji produkcji rolnej.