37609 skanuj0033

w konkretnym funkcjonowaniu — jako całokształt obowfl kowych manifestacji języka w mówieniu. Stosunek systemu d normy sprowadzałby się więc do opozycji: «potencja—i jej rod zacja»”¹.

Jeżeli przyjmiemy, jak to się współcześnie czyni powszechni!, I norma odnosi się do języka w działaniu, to nie wystarczy oczywliH znajomość samego systemu. Żeby to udowodnić, przywołajmy fragnjH pracy Stanisława Dubisza poświęcony omówieniu tego właśnie zagfl nienia:

„W języku polskim nazwy przedmiotów użytkowych częst(^H tworzone od podstaw czasownikowych za pomocą przyrósł -aczka, np. trzepać+-aczka=trzepaczka. Zatem ktoś znającj^| zasadę mógłby utworzyć formację trzymaczka=trzymać+-actU Formacja ta jest zbudowana poprawnie, ale przecież w wypow||| dziach nie jest stosowana. Podobnie przedstawia się rzecz z tuktfl formacjami, jak: doktorka zamiast lekarka, paliciel zamiast /w/d itd. Obydwie znajdują wsparcie w takich formacjach jak: pensjo^M ka, kasjerka, pasażerka, petentka, właściciel, nauczyciel itp., a wlfll są zbudowane zgodnie z regułami systemu słowotwórczego^H w tekstach mówionych i pisanych nie występują. Wyraz świat fl w dopełniaczu 1. poj. postać świat-a, jednakże, jeżeli wystęjH w złożonej nazwie ulicy (Nowy Świat), to mówimy np. ...spotkuid się na rogu Nowego Światu i Świętokrzyskiej. Tych kilka prd kładów przekonuje nas o tym, że do sprawnego porozumiewaj się nie wystarcza tylko dobra znajomość systemu językowego. M konieczna jest także znajomość zwyczaju językowego (uzusu), któtjf decyduje o tym, jakich środków językowych powinniśmy używd Brak znajomości zwyczaju językowego przysparza nam niejedni krotnie wielu trudności przy porozumiewaniu się w języku obeyd Znamy bowiem system tego języka, ale nie znamy zwyCBjtł językowego ani nie mamy tzw. poczucia językowego (intuicyjni świadomości językowej), którym dysponują użytkownicy ję/yla posługujący się nim od urodzenia”².

Hfcł lam zatem stosunek normy do zwyczaju językowego? Nie są to Hm pewnością pojęcia równoważne, co cytowany ostatnio fragment HMlilamiii nam z całą mocą.

| „W skład normy — pisze D. Buttler — wchodzą nie tylko środki [ mywane, ale i zaaprobowane przez użytkowników dane-| Uo Języka lub pewnej jego odmiany. Relację normy do uzusu można byłoby więc (z pewnym uproszczeniem) scharakteryzować formułą: ' hNorma to skodyfikowany uzus». Zasada ta jednak zachowuje I wartość tylko w odniesieniu do języka literackiego. Odmiany I pozostające poza jego obrębem (gwary ludowe, gwara miejska) I opierają się wyłącznie na uzusie. Tylko język literacki wyróżnia się ' tym, że zespół nawyków społecznych stanowiących jego podstawę Ł podlega świadomemu kształtowaniu, które w znacznej mierze ma l i lnuakter naukowy, ponieważ kodyfikatorami języka ogólnego są K przede wszystkim lingwiści. Decyduje to o szczególnym stopniu stabilizacji, wyróżniającym język literacki spośród innych odmian I języka etnicznego"²⁸.

I •! ulej:

i „We współczesnym językoznawstwie największe rozpowszech-I nicnie zyskała [...] koncepcja płaszczyzn języka, mianowicie teoria Hfiprezentowana przez E. Coseriu²⁹. Jego schemat klasyfikacyjny

■    obejmuje trzy poziomy abstrakcji: system, normę i tekst.

System składa się z modeli poszczególnych elementów języko-I wych i obejmuje zbiór technik powoływania ich do życia³⁰, norma I ruś określa, które z tych «dróg» są otwarte, które zaś zamknięte,

■    jakie mechanizmy pomnażające zbiory jednostek są nadal czynne, | jakie zaś mają charakter nieproduktywny. Mówiąc innymi słowy: K normę stanowi zbiór obowiązujących, wzorcowych realizacji sys-[ temu, zapewniający względną jednolitość konkretnych, jednostko-

■    Wych manifestacji języka — tekstów. System rozstrzyga o tym, co

■ HulUcr, op. cit., s. 33.

[ RjilBina, norma y habla”, Montevideo 1952, oraz Sinchronija, diachronija i istorija, jłfHun v lingyistike”, vyp. 3, Moskva 1963 (przyp. aut. cyt. fragm.).

■hUma ochvatyvaet idealnyje formy realizacji opredelennogo jazyka, to jest' techniku ^■pty djja sootvestvujusćej jazykovoj dejalelnosti”. Sinchronija, diachronija..., jw., s. 75, £ (przyp. aut. cyt. fragm.).

67

1

   D. Buttler, op. dt, s. 31—32.

2

   S. Dubisz, Podstawowe wiadomości z kultury języka (w:) „Kultura języka polak l«|M

Podręcznik dla słuchaczy uczelni wojskowych”, pod red. M. Szymczaka, Warszawa IUl|J

rozdz. I, s. 27—28.