37658 leksyka str31 2

nicmicckii, co nie powinno budzić wiele zdziwieniu, ponieważ Niemcy były dla nas tradycyjnie głównym źródłem zapożyczeń kulturowych, a także językowych. Ciekawe z tego punktu widzenia, czy dałoby się wyróżnić podobne wpływy leksykografii polskiej na słowniki ukraińskie. litewskie, białoruskie czy rosyjskie, jako że Polska znów często była kulturowym źródłem zapożyczeń dla tych krajów, /.nów jednak jest to praca dla przyszłej komparatystyki łcksykograficznej^{1 2 3}.

2. O słownikach języka polskiego en cyk lope (tycznie

A. Zakres rozdziału

Niniejszy rozdział nie jest wyczerpującym opisem dwudziestowiecznych słowników wydanych w Polsce-. Całkowicie pomija słowniki dwujęzyczne oraz terminologiczne⁴. Omawiana także w nim jest w zasadzie leksykografia polska do roku 1990, tzn. do upadku komunizmu w Polsce. Następne dwa lata 1990 1992 charakteryzują się dużą niezbornością wydawniczą, powstałą w wyniku rozpadu dotychczasowych struktur wydawniczo-dystrybucyjnych, trudno więc wysnuwać ogólne wnioski. Okres len musi jeszcze poczekać na swojego kronika rza.

W niniejszym rozdziale podejmuje się próbę odtworzenia modeli opisu leksykograficznego używanych w słownikarsl²wie polskim. Dlatego w centrum uwagi znajdują się duże słowniki ogólne języka polskiego oraz te słowniki o węższym zakresie, które są najczęściej używane przez niespecjalislów. Podaje się także przykłady słowników, które można uważać /a nowatorskie w fiuropic bądź w krajach słowiańskich. Inne słowniki, nawet takie, które mają dużą wartość naukową, są tylko wspomniane.

Oprócz słowników wydanych w XX wieku omawia się także niektóre słowniki wcześniejsze, a przede wszystkim słownik stworzony przez Lindego. Wszelkie dyskusje nad kształtem słowników polskirh zazwyczaj odnosiły się do tego słownika i z. natury rzeczy konieczne byłyby nawiązania do niego.

Słowniki, omawiane w niniejszym artykule, a nie pojawiające się nigdzie indziej w książce, nie zostały odnotowane w bibliografii ogólnej.

li. Słowniki dziewiętnastowieczne

(słownik ji-z.yka pouskimjo (ho? w sześciu tomach, Samuela B. Lindego (1771 1847) to pierwszy słownik jednojęzycz.ny języka polskiego. Powstał on bardzo późno, gdy porównamy go z osiągnięciami innych krajów europejskich, w których pierwsze słowniki jcdnojęzyczne wydawano w XVII i XVIII wieku. Na tle leksykografii europejskiej prezentuje się jednak niezwykle interesująco, choćby dlatego, że stworzył go Niemiec /. pochodzenia, dla którego polski nie był językiem rodzimym. Jest to poza (ym także słownik jedno-i wielojęzyczny.

Znajduje się w nim ok. 60000 haseł, przy c/ym jako jedyny jednojezyc/ny słownik języka polskiego zawiera on ok. 2000 nazw własnych (Walczak 1991; Lewaszkiewicz 1980; „Prace filologiczne" 1981). Obejmuję słownictwo od wieku XVI do początków XIX. Harda, choć umieszczone w kolejności alfabetycznej, zgrupowane są w duże akapity - gniazda, które obejmują hasła powiązane etymologicznie. I Etymologie Lindego są najczęściej naiwne i. na tle ówczesnych poglądów, zacofane hebrajski np. byl dla niego językiem pierwotnym. Pojedyncze hasło zawiera, oprócz wyrazu hasłowego, warianty ortograficzne tego wyrazu oraz, w kolejnych znaczeniach, kwalifikatory gramatyczne (stosowane zgodnie z gramatyką łacińską), odpowiedniki z innych języków słowiańskich, polską definicję, ekwiwalenty niemiec kie. We wszystkich znaczeniach znajdują się cytaty, dość dokładnie zlokalizowane, zaczerpnięte z dziel 400 pisarzy. Na końcu podane są derywaty słowotwórcze. Zarówno znaczenia, jak i cytaty porządkowane

31

1

' Stosunkowo dobrze opracowane /ostały wpływy słownika Lindego na słowniki w innych krajach, patrz np „Prace litologiczne" tom XXX oraz następny rozdział.

2

Wiele mogłem skorzystać z uwag profesorów Renaty Gi/.cgorczy kowej. Jadwigi

3

Puz.yniny i Jerzego Bartmińskiego przy pisaniu tego rozdziału, jak też z dyskusji z profesorem Zygmuntem Salo nim. W żadnej mierze nic odpowiadają oni jednak za jego treść.

4

' Najpełniejszą bibliografią słowników polskich jest praca Grzegorczyka (1967). Nie istnieje dokładna historia leksykografii polskiej, ogólniejsze opisy są najczęściej zdawkowe i z reguły powtarzają się w nich te same stwierdzenia, przejmowane najczęściej od Doroszewskiego (1954) bądź Klemensiewicza 11972).