37738 str19 (21)

183 u. Wąski ubiór z kapturem wiązanym pod pachami; b. kaptur wiązany z długim końcem, odrzucony na ramiona, około 1370 r.

184 a. Kaptur ilwubarwny przypięty na guziki z wydłużonym końcem kołnierza, 2. poŁ XIV w.; b. c. kaptury ze sztywnym przodem i ozdobnym kołnierzem, około 1373 r.

Pasy używane przy ubiorach męskich w XIV w. przechodziły w ciągu stulecia również zmiany. W I. poi. XIV w. spotyka się na zabytkach sztuki dawną formę użytkową wąskiego najczęściej rzemienia Z ozdobnym okuciem. Zdobienie na wąskim pasie ograniczało się do okucia końca i rozmieszczenia w odstępach metalowych rozetek (184 c, 186 a, b). Czasem koniec pasa, przechodzący przez klamrę metalową, przewinięty jest prżez rzemień i dopiero opuszczony w dół (1356 r.; 172 a). Przy

szerszych rzemieniach pas z nałożonymi rozetami również może opadać ku dołowi (lS6a). Ma wówczas bogate zakończenie, skomponowane z motywami wziętymi zc zdobnictwa architektonicznego. Pasy nisko umieszczone zaczepione były na metalowych haczykach, wszytych na bokach szaty. Miały wyłącznie znaczenie dekoracyjne, zakrywały również zarysowujący się na powierzchni wierzchniego ubioru rząd węzłów umieszczonych na spodnim doublet, którymi były zaczepione sukienne nogawice. Og-

.....    ,    ,    , ,    niwa tych szerokich pasów zazna-

185 a, b. Fantazyjne układy kaptura z 1. poł. XIV w.; c. swobodne opusz-    ¹    J . .

czenic męskiego kaptura, długie ozdoby skróconych rękawów - cou- ^czone są na drobnych miniaturach dlim, 2. poł. XIV w.    dość sumarycznie; wyraźniej występują na nich na rzeźbie nagrobkowej, najczęściej rozety, czworo-liścic. W klamrach i wykuwanych plakietkach pasów wprowadzają złotnicy w XIV w. nawet motywy architektoniczne (186, 187). Największe nasilenie mody szerokich pasów, plastycznie wykuwanych, przypada we Francji i we Włoszech na lata 1360—1370. Późniejsza moda przynosi tam raczej przewagę pasów wąskich. W "Niemczech pasy szerokie występują w modzie rycerskiej do połowy XV w., gdy natomiast we Francji i we Włoszech używa się w XV w. pasów szerokich o bogatych ogniwach tylko w fantazyjnych ubiorach postaci egzotycznych, jak np. w Pochodzie Trzech Króli Benozza Gozzolego w Palazzo Riccardi we Florencji, około 1460 r.

Znana już w XIII w. wydłużona forma obuwia przybierała w miarę zwężania i skracania ubiorów męskich przesadnie zaostrzone i wydłużone kształty. Nowym szczegółem mody męskiej w XIV w. były tzw. chausses semelees, czyli sukienne nogawice z doszytą do nich podeszwą, które w dworskiej modzie zastąpiły skórzane obuwie jeszcze przed połową stulecia. Skórzane obuwie męskie jest zwykle w malarstwie XIV w. zaznaczane czarną barwą. Byio ono płytkie, dość głęboko wycięte, spinane na podbiciu paskiem. W 2. poł. XIV w. obuwie było czasem tak wycięte i płytkie, że ujmowało tylko palce stopy; wierzch okryty był albo szeregiem pasków skóry, lub też plecionką krzyżujących się rzemyków. Wydłużone obuwie w XIV w. było powszechnie przyjęte w modzie całej ówczesnej Europy i wywarło nawet wpływ na kształt metalowego okrycia stóp rycerzy w uzbrojeniu ochronnym.

W tekstach łacińskich inwentarzy i historycznych dziełach XIV w. nazywano wydłużone modne obuwie z drugiej poł. stulecia calcei rostrati lub sotulares rostrati, wywodząc formę trzewików z wąskim długim przodem zadartym w górę po dłuższym noszeniu od dzioba wczesnośredniowiecznego okrętu (rostrum). Analogia między wygiętym dziobem okrętu i formą modnego obuwia nasunęła się zapewne przebywającym w Syrii w XII w. rycerzom francuskim, którzy poznali formę syryjskiego obuwia z. zaostrzonym i zadartym przodem i przenieśli modę tych trzewików do Europy. Łacińskie określenie rostrum ma odpowiednik we francuskim poulaine, oznaczającym również przód okrętu. Nazywane a la poulaine wydłużone obuwie gotyckie nasunęło w połowie XIX w. kostiumologom angielskim hipotezę o polskim pochodzeniu mody długiego obuwia. Uczeni angielscy opierali się na średniowiecznej pisowni francuskiej nazwy "Polski (Poulaine). Zapewne nie byty im znane łacińskie teksty, powtarzające określenie calcei rostrati, i właściwe znaczenie słowa poulaine.

1&7. Pm królowej Elżbiety, żony Karola IV, XXV w.