38249 P1010713

39

•jSBte    Racjonalność zachowań konsumenta

metodę, osąd lub rachunek '*. Racjonalizm to przekonanie o sile i możliwościach rozumu ludzkiego oraz o konieczności kierowania się nim we wszelkim działa* niu . Natomiast o racjonalnym zachowaniu człowieka mówimy wówczas, gdy jest ono rozumne, oparte na zasadach poprawnego myślenia i skutecznego działania, zgodne z wymaganiami logiki, uzasadnione, słuszne, rozsądne³². Racjonalność jest pojęciem interdyscyplinarnym, ponieważ jest ona tematem rozważań nie tylko ekonomistów, ale także filozofów, psychologów i socjologów.

Z punktu widzenia filozofii działaniem racjonalnym jest postępowanie poparte rozumem. W sensie psychologicznym działający racjonalnie to ten, kto nie działa impulsywnie, odruchowo, lecz z namysłem. Działanie racjonalne jest więc przemyślane, wywiedzione z wiedzy działającego o celach samego działania, warunkach, w których to działanie będzie przebiegać, oraz środowiskach, za pomocą których to działanie będzie realizowane '. Racjonalność jest tutaj związana z wynajdowaniem logicznych argumentów lub usprawiedliwień własnych czynów i postaw.

W socjologii przyjmuje się, że postępowanie racjonalne to takie, w którym podmiot kieruje się hierarchią wartości i preferencji uznanych w danej grupie społecznej '⁴. Społeczeństwo jest uznawane za obszar, który odpowiada za sposób kwantyfikowania określonych działań i przekonań jako racjonalnych (rozumnych. naturalnych, sensownych, normalnych, logicznych, właściwych itd.). W tym właśnie obszarze członkowie danej społeczności poszukują właściwych kwalifikacji swoich zachowań w postaci podejmowania określonych działań bądź ich odrzucenia³⁵.

Z analitycznego punktu widzenia zagadnienie racjonalności tworzą dwie składowe .

-    racjonalny wybór celów,

-    racjonalny dobór środków do ich realizacji.

Cele ludzkiego działania mają charakter względny i nieograniczony. Są uzależnione od zasobów, jakimi dysponuje podmiot działający (wiadomo, że te są ograniczone), od uwarunkowań społeczno-gospodarczych oraz od indywidualnych preferencj i podmiotu. W związku z tym wybór celów jest ściśle powiązany z warunkami ludzkiej egzystencji. Warunki te są wyznaczane przez zjawiska

³⁰    W. Kopaliński, Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1994,1426.

³¹    Słownik wyrazów obcych, red. E. Sobol, PWN, Warszawa 1996, s. 929.

³²    W. Kopaliński, op.cil., s. 426 oraz Trzaski, Everta i Michalskiego encyklopedyczny słownik wyrazów obcych, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań 1994, kolumna 1758.

³³    Z. Leśkiewicz., Racjonalność w ekonomii, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1994, s. 39.

³⁴    Tamże.

³⁵    B. Pogonowska, Kategoria racjonalności, s. 22.

³⁶    Z. Leśkiewicz, Racjonalność w ekonomii, s. 45.