38403 SNC03744

Cyrkulacyjne czynniki klimatu

Żeglarze handlowcy, korsarze i kolonizatorzy - pierwsi najtrafniej określili systemy wiatrów nad oceanami, sprzyjające podróżom. Na Atlantyku wiatry te pozwalały na optymalne rozwiązanie komunikacji i handlu między Europą, Czarnym Lądem i Nowym (Wlałem (Ameryką).

W XVIII XVIII w. żaglowce wyruszające z Europy wiozły do Afryki towary, korzy-slnjtjo z północno-wschodnich pasatów. Wschodnie wiatry strefy międzyzwrotnikowej ułatwiały transport zakupionych w Afryce niewolników, na których czekali nabywcy w Ameryce.Z Nowego Świata statki wypełnione cukrem, rumem i bawełną amerykańską wracały do Europy szlakiem północnym, gdzie przeważały wiatry zachodnie. Te jednak bywały zwykle kapryśne i zmienne, dlatego tylko wschodnie pasaty otrzymały nazwę „wiatrów handlowych" (trudes). W pobliżu zwrotników natrafiano na ciszę -były to więc „końskie szerokości”, bo przedłużą]ąca się podróż w tej strefie powodowała, że przewożone koale padały z głodu i pragnienia, często też były zjadane przez równie głodnych żeglarzy, /u to w wysokich szerokościach geograficznych natrafiano na gwałtowne sztormy-strefę ty nazwano więc „ryczącymi" czterdziestkami i „grzmiącymi” pięćdziesiątkami.

t .olnikom natomiast zawdzięczamy wiadomość o występowaniu w atmosferze najsilniejszych wiatrów: w umiarkowanych szerokościach geograficznych napotkano na dużych wysokościach, w pobliżu tropopauzy niezwykle duże prędkości zachodniego wiatru prądu strumieniowego (zob. rozdz. 7.12).

Jan Śniadecki o 756-1830) był profesorem matematyki i astronomii na Uniwersytecie Krakowem, a otl 1803 r. na Uniwersytecie Wileńskim. W Krakowie prowadził wieloletnie obserwacje mtteorotO||ctnt, W 1795 r, napisał książkę pt. Jeografia czyli opisanie matematyczne i fizyczne Ziemi", w które) starał się wyjaśniać zjawiska meteorologiczne na podstawie praw fizyki. Szczeciną uwagę zwracał na znaczenie cyrkulacji atmosferycznej w kształtowaniu zmian pogody. Pisał m in. «.>.do przewidzenia tych odmian (pogody) najważniejszą rzeczą byłoby poznać prawa ogólne ruchu atmosfery.,, wiatry najwięcej wpływają w konstytucyą pór różnych". Śniadeckiego uznać w'?¹ można za prekursora koncepcji cyrkulacyjnych czynników klimatu i uznania ogólnej cyrkulacji atmosfery za autonomiczną przyczynę obserwowanych zmian pogody i klimatu. Jego Jeografia..." |C"< zaiazem pierwszym polskim podręcznikiem meteorologii i klimatologii.