38706 skanuj0018 (231)

222 SPOŁECZNOŚCI LOKALNE

Istotnym założeniem teorii funkcjonalnej jest pogląd, iż życie społeczne jest zawsze i przede wszystkim „ustrukturalizowane” w postaci „systemów społecznych”, całości spełniających określone funkcje względem większych całości, które same są również złożone z określonych elementów, funkcjonalnie zależnych od siebie. Pojęcie „funkcji” jest podstawową kategorią stosowaną w badaniu i podstawowym przedmiotem analizy, albowiem działanie każdego systemu społecznego, zmiany w nim, a w tym również w społeczności lokalnej jako systemie, dokonują się w obrębie funkcji. Przy czym pojęcie „funkcji” bywa rozumiane jako rodzaj użytecznych aktywności, ważnych dla innych elementów lub dla całego systemu. Ale takie rozumienie funkcji jest niezgodne z istotą funkcjonalizmu, uznającego pierwszeństwo systemu w stosunku do wszelkiego rodzaju jednostek składowych. Poprawne rozumienie pojęcia funkcji oznacza właściwą danemu systemowi aktywność, działalność czy też działalność zdeterminowaną, określoną, ale i utrzymującą dany system¹.

W przeciwieństwie do „czystych” funkcjonalistów Radcliffe Brown podnosił pierwszeństwo i potrzebę badania struktury, budowy, składu części składowych systemu, a następnie ich funkcji. Badania strukturalne skoncentrowały się na wyjaśnianiu samych sposobów „zrzeszania się”, „łączenia”, różnych form i rodzajów jednostek składowych, jakie występują w społeczności lokalnej. Owe jednostki składowe, najczęściej formalne związki i zrzeszenia, stały się przedmiotem opisów i analizy.(Z tej perspektywy badania, jak i ustalenia w zakresie motywów zrzeszania się, charakteru i budowy samych organizacji, zrzeszeń, związków, ich działalności, roli, wzajemnych zależności, struktury społeczności lokalnej, a w tym struktury władzy - są typowe dla ujęcia strukturalno-funk-cjonalnego)

Stanowisku funkcjonalno-strukturalnemu zarzuca się ograniczenie problematyki społeczności lokalnej, nieuwzględnianie roli przestrzeni w kształtowaniu się grup osiedleńczych i ich struktur, zbytnie koncentrowanie się na analizach wzajemnych zależności i funkcji lub struktury organizacyjnej, a w tym grup formalnych, natomiast nienależyte uwzględnianie zagadnienia postaw, poczucia przynależności czy świadomości grupowej jako ważnego aspektu istnienia i funkcjonowania grupy oraz zapoznanie problematyki przemian i rozwoju społeczności lokalnych², roli konfliktów, a więc statyczne i bezkonfliktowe widzenie społeczności lokalnej. Zajmuje się ono wprawdzie zmianami, aie „zmiana” jest pojmowana najczęściej jako „działanie”, a nie przekształcanie jakościowe, dokonujące się w toku przechodzenia od jednej do następnej formacji społeczno-gospodarczej.

Stanowisko interakcyjne

Oprócz strukturalizmu-funkcjonalizmu wyodrębnione jest stanowisko interakcyjne, które właśnie w badaniach społeczności lokalnych zarysowuje wyraźniej swe „własne” założenia. Korzenie filozoficzne interakcjonizmu sięgają -zdaniem T. Parsonsa - do poglądów Durkheima, Hegla, Maxa Webera, a następnie psychologii społecznej i ontologii Meada i Cooleya. Parsons przypisuje dużą rolę w formowaniu się interakcjonizmu wprowadzeniu przez Meada koncepcji „jaźni” jako struktury niezależnej od innych oraz koncepcji „jaźni odzwierciedlonej” przez Cooleya. Dzięki temu stały się możliwe narodziny nowej koncepcji ujmowania życia społecznego, a mianowicie koncepcji „interakcji”. Jako podstawowa rama teoretyczna pojawia się ona w badaniach eksperymentalnych Kurta Lewina, w badaniach małych grup Balesa, a następnie w teorii grupy George’a C. Homansa³. W ostatnich latach stanowisko interakcyjne występuje w dwóch postaciach - odłamach: przede wszystkim w postaci „interakcjonizmu symbolicznego”⁴ oraz w postaci subkierunku, określającego się jako network analysis.

Fundamentalna teza interakcjonizmu głosi, że elementarnym faktem społecznym jest „interakcja”, wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch obiektów -podmiotów społecznych. Do niej sprowadzają się wszelkie bardziej złożone formy życia społecznego, a w tym i społeczności lokalne, i przez te interacje one istnieją^Do niej więc sprowadza się też wszelka analiza socjologiczna i pojęcie „interakcji” musi być podstawową kategorią pojęciową socjologicznego badania i wyjaśniania rzeczywistości grup społecznych.

Pojęcie interakcji wspiera się na założeniu, iż w życiu społecznym każdy „aktor”, „działający”, jest nie tylko podmiotem działania, ale również przedmio-

1

   Por. Martindale, dz. cyt., s. 443-446.

2

   B. Clark omawiając różne podejścia w badaniach społeczności lokalnej stwierdza, że analiza strukturalna jest na pewno ważna i potrzebna, ale po drodze gubi to, co najważniejsze, a mianowicie nie pozwala ustalić, czy dany społeczny zbiór jest czy nie albo w jakim stopniu

jest grupą społeczną. Por. The Concept of Community, s. 401.

3

   G. C. H o m a n s, The Humań Group, New York 1950.

4

   Klasycznym przedstawicielem interakcjonizmu symbolicznego jest E. Goffman. Rolę symboli, gestu, znaku, języka oraz strukturę wzajemnego komunikowania się ludzi i oddziaływania na siebie ukazuje on w The Presentation of Self in Everyday Life, New York 1959.